At koyra
At koyra er eitt hent og gott orð, vit kunnu brúka tað um alt millum himmal og jørð. Men av tí at tað kann fevna um so nógv onnur orð, kann tað í stíli virka eitt fábroytt og fátæksligt um bara hetta eina orðið verður brúkt.
Tað er eisini rætt, at tað er eitt av hesum orðunum, sum gnagar seg inn á nógv onnur orð – og verður nógv brúkt í nógvum nýggjum samansetingum.
Sum t.d. at royna
eitthvørt nýtt – eitur nú næsta bara at royndarkoyra: Vit royndarkoyra
klænkiskeið og peningaskipanir, vit royndarkoyra bøkur og fótbóltslið undan
einum stórum dysti.
Vit koyra mjólk í drekka
koyra salt í eplini
koyra mjøl í deiggið
koyra sigarettirnar í lumman
koyra klæðini í skuffuna
vit koyra fólk á dyr
Og so hava vit nógvar samansetingar við hjáorðum:
vit koyra undir næmingar, ið sovna í tímanum
vit koyra á, so vit klára arbeiðið til tíðina
Vit kunnu brúka hetta orðið í ómetaliga nógvum samanheingi, og tá er tað, vit eru inniá, at tað kann kann ganga út yvir stílin, tí øll hini frábrigdini fána.
Vit koyra mjólk í drekka
koyra salt í eplini
koyra mjøl í deiggið
koyra sigarettirnar í lumman
koyra klæðini í skuffuna
vit koyra fólk á dyr
Og so hava vit nógvar samansetingar við hjáorðum:
vit koyra undir næmingar, ið sovna í tímanum
vit koyra á, so vit klára arbeiðið til tíðina
Vit kunnu brúka hetta orðið í ómetaliga nógvum samanheingi, og tá er tað, vit eru inniá, at tað kann kann ganga út yvir stílin, tí øll hini frábrigdini fána.
Onkrir av somu setningar kundu verið broyttir til:
Vit kunnu fáa okkum útí – heldur enn at koyra mjólk í
stinga sigarettirnar í lumman
leggja klæðini í skuffuna
vit kunnu skumpa undir tey, ið sovna í ótíð
vit dríva á, so vit klára arbeiðið til tíðina
stinga sigarettirnar í lumman
leggja klæðini í skuffuna
vit kunnu skumpa undir tey, ið sovna í ótíð
vit dríva á, so vit klára arbeiðið til tíðina
So fáa vit nøkur frábrigdi, sum ger stílin meira
livandi.
Hetta er so tað, tað er, men so
koma nýggjar broytingar, sum geva orðinum nýggjan týdning. Og tað ger sjálvandi, at summi ilskast og onnur grína.
Vit høvdu ein kokk á skúlanum, ið
dámdi øgiliga væl orðið at koyra: hann
brúkti koyra um alt. Tá ið eg spurdi hann, hvat hann hevði til døgurða svaraði
hann: Jah – í dag koyra vit við pylsum. Handilskonan sigur: Hesa vikuna koyra vit við
niðursettum prísum.
Vit vita, at kokkurin hevur pylsur til døgurða, og
handilskonan hevur lækkað prísin hesa vikuna. Men orðingin er nýggj.
Og hetta vindur upp á seg, tí tá ið fólk hava fingið hug á hvør øðrum
Og hetta vindur upp á seg, tí tá ið fólk hava fingið hug á hvør øðrum
so hava tey okkurt koyrandi,
tá ið tey eru á gosi – eru tey
heilt uppi at koyra,
og skulu tey fáa okkurt at rigga,
royna tey at fáa tað at koyra.
Kanska er myndburðurin, ið býr
undir, motorurin – men orðini,
sum eru fyri vanbýti, eru so vanlig orð sum: skumpa, skúgva, fíra, flyta,
førka, leggja, seta, stinga, stappa, stoyta, fylla og mong mong onnur.
So tað er einki at siga til, at tað gongur út yvir stílin.
Veit kortini eisini dømi um tað øvuta. Eg kom aftur við flogfarinum nú eitt kvøldið, og tá ið vit tá gjørdu okkum klár at lenda, segði flogternan IKKI: Minst til at koyra borðið upp, men hon segði: minst til at knarva borðið framman fyri teg. Tað helt eg vera flott. Borðið er heft við einum knarva. Ein knarva setur tú kanska í samband við eitt portur, eina gamla skápshurð ... men knarvin verður brúktur í loftbussinum eisini, sum annars er eitt tøkniligt undur. Tað orðið er ikki maggut í hasum samanheinginum – bara neyvt og gott. Eitt fínt dømi um, annað orð enn koyra, ið riggar væl.
Helst hongur tað soleiðis saman, at ymiskur stílur stavar frá kunnleika um málið. Størri kunnleiki, meira ymisligur stílur. Veitst tú til dømis ikki, hvat ein knarvi er – so fært tú ikki brúkt orðið. Tess fleiri orð detta burtur, tess einfaldari verður stílurin – og hann kann til endans gerast heilt hjálparleysur. Tú fært einki sagt, tí tú kennir ikki orðini, og tú kennir tey ikki, tí tey verða ikki brúkt – Tað er hættiligasta ringrás, eitt mál kann koma í.
Veit kortini eisini dømi um tað øvuta. Eg kom aftur við flogfarinum nú eitt kvøldið, og tá ið vit tá gjørdu okkum klár at lenda, segði flogternan IKKI: Minst til at koyra borðið upp, men hon segði: minst til at knarva borðið framman fyri teg. Tað helt eg vera flott. Borðið er heft við einum knarva. Ein knarva setur tú kanska í samband við eitt portur, eina gamla skápshurð ... men knarvin verður brúktur í loftbussinum eisini, sum annars er eitt tøkniligt undur. Tað orðið er ikki maggut í hasum samanheinginum – bara neyvt og gott. Eitt fínt dømi um, annað orð enn koyra, ið riggar væl.
Helst hongur tað soleiðis saman, at ymiskur stílur stavar frá kunnleika um málið. Størri kunnleiki, meira ymisligur stílur. Veitst tú til dømis ikki, hvat ein knarvi er – so fært tú ikki brúkt orðið. Tess fleiri orð detta burtur, tess einfaldari verður stílurin – og hann kann til endans gerast heilt hjálparleysur. Tú fært einki sagt, tí tú kennir ikki orðini, og tú kennir tey ikki, tí tey verða ikki brúkt – Tað er hættiligasta ringrás, eitt mál kann koma í.
Jonhard Mikkelsen
Hevur tú hug at lesa fleiri greinir?
Lesikrókurin
Reyðhærda kvinnan
Í útriðjuni av Istanbul eru unglingin Cem og brunngravarin Mahmut farnir at leita eftir vatni. Undir brennandi sólini grava teir s…
Bókaprát
Bókin um Rituvík
- løgd fram í Løkshøll fríggjadagin kl. 16
Bókaprát
Tá ið eg fór at týða: Íspinnurin og skrúviblýanturin
Nú ið Sprotin fór um tey tríati, rennur mær mangt í huga, til dømis tá ið eg fór at týða.
Bókaprát
Pauli Nielsen – ein frálíka góður týðari, sum sýgur eksotiskan skaldskap inn í føroyskt
Pauli Nielsen, gamli rektarin á Føroya læraraskúla, hevur, umframt mong onnur verk um m.a. námsfrøði, týtt 11 stórverk, sum hann h…
Lesikrókurin
Staklutirnir
Staklutirnir er ein skaldsøga við fýra persónlýsingum og túsund staklutum, um tumlaðar fikkubøkur, psykedeliskan dans og nøtrandi…
Bókaprát
ALLIR LUKTIR ÖRKYMLA MÍN STAÐARSANS
Tað kendist ikki meir enn hóskandi, at tað var sjálvan Móðurmálsdagin, føðingardag V.U.Hammersheimbs 25. mars, at eg í postkassanu…
Bókaprát
Nýtt stuttsøgusavn hjá Oddfríði Marna Rasmussen
Savnið viðger menniskju, sum eru steðgað upp, eru læst av fordómum og umhvørvi, har menningin tykist strandað.
Lesikrókurin
Kærleikin
Laki Sarris nærkast teimum fjøruti, hann er giftur við Lenu, og tey eiga fýra ára gamla Jóhan. Lívið verður endavent, tá ið Laki v…
28.02.2024
Orð & tónar á Reinsarínum
15.01.2024
Stóri týðarin Edvard S. Olsen
22.12.2023
Í Góðadali triðja jólamorgun
21.12.2023
Merking
19.12.2023
At fylgja hjartanum
15.12.2023
FRITS livdi og fagnaði lívinum
13.12.2023
Nobelfyrilestur eftir Jon Fosse
08.12.2023
Tá ið talað mál gevur skriftini flog
01.12.2023
Jonhard Mikkelsen 70 ár
27.11.2023
Fiskahúsið
14.11.2023
BÓKADAGAR 2023 - Góðkrút
14.11.2023
BÓKADAGAR 2023 - Rakel Helmsdal
14.11.2023
BÓKADAGAR 2023 - Sanna Dahl
14.11.2023
BÓKADAGAR 2023 - Jón Kalman Stefánsson (IS)
07.11.2023
Rithøvundavitjan úr Íslandi
05.11.2023
VEÐURSJÚKA – nýggj bók eftir Una Arge
31.10.2023
SANNA DAHL
28.10.2023
GÓÐKRÚT
20.10.2023
ORÐ&TÓNAR tann 26. oktobur á Reinsarínum
16.10.2023
Góðkrút
09.10.2023
Jon Fosse Nobel-heiðursløntur
03.10.2023
ORÐ OG TÓNAR
29.09.2023
Upplesarin
05.09.2023
Eyðun Johannessen flutti mørk
02.09.2023
Upplesarin
27.08.2023
Martin J.
26.08.2023
Fagnaðarkvøld fyri Martini Joensen
21.08.2023
ORÐ&TÓNAR AFTUR Á REINSARÍNUM
13.08.2023
Fagnaðarkvøld fyri Martini Joensen
09.07.2023
Sum hvalur, ið kemur upp at blása
15.06.2023
Pløg beinagrindir teirra deyðu
06.06.2023
FØROYASMAKKUR - vald ein av heimsins bestu kokkabókum í 2023
28.05.2023
Reyn, kæra Reyn á mentanarnáttini
22.05.2023
MERKING
19.05.2023
Ukrainska dagbókin
17.05.2023
Ukrainska dagbókin
08.05.2023
Renna úlv
22.04.2023
Minni frá míni lívsleið
22.04.2023
Kom í Mentanarhúsið í Fuglafirði flaggdagskvøld kl. 20!
17.04.2023
ORÐ & TÓNAR: Tíðarhylkið og Heiti á Reinsarínum