Rinda
Vit rinda bæði skatt og rokningar, men vit rinda eisini møðina? Tá vit rinda skatt, gjalda vit skatt, og tá ið vit rinda skuld, gjalda vit skuldina aftur. Tá vit rinda møðina, hvíla vit okkum. Tað hevur einki við gjalding at gera. Hvussu hongur hetta saman?
Tað hongur saman á tann hátt, at orðið rinda upprunaliga hevði eina víðari merking, enn tað hevur í dag. Tann upprunaliga merkingin er „at lata okkurt frá sær“ ella „loysa seg frá onkrum“. Tá ið tú rindar tað, tú skyldar, loysir tú teg frá skuldini, og tá ið tú rindar møðina, letur tú líkasum møðina renna av tær, tú verður leysur av henni. Soleiðis hanga hasar báðar merkingarnar saman. Tað, sum er hent við hesum orði, er, at merkingin hjá orðinum er tódnað merkingarliga, tí í gomlum døgum kundu føroyingar t.d. „rinda ein búrkropp í myrkastovu“, altso kasta ella tveita ein brotsmann í fongsul. Henda merkingin er gomul og er nú á døgum mest kend úr kvæðamáli. Í Trøllunum í Hornalondum stendur m.a.: „manga havi eg størri skútu niðan í fjallið runnið ella rundið“ (altso kastað). Her síggja vit so eisini tað, at orðið rinda upprunaliga var sterkt bent og bendist rinda – ratt – runnu. Nú benda vit tað veikt (rindar, rindaði, rindaðu). Fyrr í tíðini kundu føroyingar eisini rinda undir ein í merkingini skumpa undir ella koyra undir ein.
Tann upprunaliga merkingin av orðinum rinda er at skumpa ella stoyta frá sær ella loysa seg frá onkrum, og tað kann vera við makt. Tá ið vit hava rindað okkara skatt, eru vit leys av skattinum, og tá ið vit rinda møðina, loysa vit okkum frá møðini og skumpa hana frá okkum eina løtu. Vit kunnu eisini siga, at tá ið vit rinda møðina, reka vit møðina út. Hetta er ein elligamal orðstovnur, sum finst aftur í teimum norðurlendsku málunum og í fornenskum og øðrum indoevropeiskum málum. So vit kunnu siga, at frummerkingin er at kasta frá sær, og tað kann bæði vera at tveita við makt, t.d. at rinda lógbrótara í fangahús, og í meira fluttari merking, sum vit hava dømi um, tá ið vit rinda møðina. Í báðum førum sleppa vit okkum av við okkurt – antin við megi ella bara við at seta okkum niður og lata møðina fjara úr kroppinum.
Og so kann eg til stuttleika nevna, at Svabo hevur ikki orðið rinda við í orðabók síni frá 1700-árunum, men tað merkir ikki endiliga, at orðið ikki hevur verið til í føroyskum talumáli tá. Tað kann vera av tilvild, at hann ikki hevur fingið tað við. Hinvegin er eingin ivi um, at orðið í øldir hevur livað í kvæðamáli.
Viðm.
Eina løta eftir at sendingin hevði verið í útvarpinum tann 18. apríl 2011, ringdi telefonin á skrivstovu míni á Føroyamálsdeildini. Tað var ein pensjoneraður føroysklærari, sum var í hinum endanum. Hann hevði eitt uppískoyti til tað, sum eg segði. Í týðingini hjá Victori Danielsen stendur soleiðis í Luk. 4.29: „og tey reistust og róku Hann av býnum, og fóru við Honum út á egg fjalsins, ið staður teirra var bygdur á, at stoyta Honum oman“. Tann tilsvarandi týðingin í kirkjubíbliuni er hendan: „og tey reistust og koyrdu hann avstað út úr bygdini og fóru við honum ytst á røðina á tí fjallinum, sum bygd teirra var bygd á, at rinda honum oman har“.
Merkingin av rinda er tann sama, nevniliga at stoyta frá sær ella loysa seg frá. Ein leiting í týðingini hjá Victori Danielsen vísir, at hann nýtir orðið rinda bara í merkingini gjalda. Eg fann fýra dømi við at leita eftir rinda:
2. Kong. 4,7: „Hetta kom hon og segði gudsmanninum, og hann segði: „Far og sel oljuna og rinda skuld tína! So kunnu tú og synir tínir liva av tí, sum av loypur.“
Matt. 18,25: „Og við tað at hann einki átti at rinda við, beyð harri hansara, at hann og kona og børn hansara og alt, ið hann átti, skuldi seljast, og at rindast skuldi“.
Matt. 18,30: „Men hann vildi ikki, men fór og læt hann seta fastan, inntil hann rindaði tað, sum hann skyldaði“.
Matt. 18,34: „Og harri hansara varð illur og læt hann bøðlunum í hendur, inntil hann rindaði alt, ið hann skyldaði“.
Tann upprunaliga merkingin av orðinum rinda er at skumpa ella stoyta frá sær ella loysa seg frá onkrum, og tað kann vera við makt. Tá ið vit hava rindað okkara skatt, eru vit leys av skattinum, og tá ið vit rinda møðina, loysa vit okkum frá møðini og skumpa hana frá okkum eina løtu. Vit kunnu eisini siga, at tá ið vit rinda møðina, reka vit møðina út. Hetta er ein elligamal orðstovnur, sum finst aftur í teimum norðurlendsku málunum og í fornenskum og øðrum indoevropeiskum málum. So vit kunnu siga, at frummerkingin er at kasta frá sær, og tað kann bæði vera at tveita við makt, t.d. at rinda lógbrótara í fangahús, og í meira fluttari merking, sum vit hava dømi um, tá ið vit rinda møðina. Í báðum førum sleppa vit okkum av við okkurt – antin við megi ella bara við at seta okkum niður og lata møðina fjara úr kroppinum.
Og so kann eg til stuttleika nevna, at Svabo hevur ikki orðið rinda við í orðabók síni frá 1700-árunum, men tað merkir ikki endiliga, at orðið ikki hevur verið til í føroyskum talumáli tá. Tað kann vera av tilvild, at hann ikki hevur fingið tað við. Hinvegin er eingin ivi um, at orðið í øldir hevur livað í kvæðamáli.
Viðm.
Eina løta eftir at sendingin hevði verið í útvarpinum tann 18. apríl 2011, ringdi telefonin á skrivstovu míni á Føroyamálsdeildini. Tað var ein pensjoneraður føroysklærari, sum var í hinum endanum. Hann hevði eitt uppískoyti til tað, sum eg segði. Í týðingini hjá Victori Danielsen stendur soleiðis í Luk. 4.29: „og tey reistust og róku Hann av býnum, og fóru við Honum út á egg fjalsins, ið staður teirra var bygdur á, at stoyta Honum oman“. Tann tilsvarandi týðingin í kirkjubíbliuni er hendan: „og tey reistust og koyrdu hann avstað út úr bygdini og fóru við honum ytst á røðina á tí fjallinum, sum bygd teirra var bygd á, at rinda honum oman har“.
Merkingin av rinda er tann sama, nevniliga at stoyta frá sær ella loysa seg frá. Ein leiting í týðingini hjá Victori Danielsen vísir, at hann nýtir orðið rinda bara í merkingini gjalda. Eg fann fýra dømi við at leita eftir rinda:
2. Kong. 4,7: „Hetta kom hon og segði gudsmanninum, og hann segði: „Far og sel oljuna og rinda skuld tína! So kunnu tú og synir tínir liva av tí, sum av loypur.“
Matt. 18,25: „Og við tað at hann einki átti at rinda við, beyð harri hansara, at hann og kona og børn hansara og alt, ið hann átti, skuldi seljast, og at rindast skuldi“.
Matt. 18,30: „Men hann vildi ikki, men fór og læt hann seta fastan, inntil hann rindaði tað, sum hann skyldaði“.
Matt. 18,34: „Og harri hansara varð illur og læt hann bøðlunum í hendur, inntil hann rindaði alt, ið hann skyldaði“.
Jógvan í Lon Jacobsen
Hevur tú hug at lesa fleiri greinir?
Lesikrókurin
Reyðhærda kvinnan
Í útriðjuni av Istanbul eru unglingin Cem og brunngravarin Mahmut farnir at leita eftir vatni. Undir brennandi sólini grava teir s…
Bókaprát
Bókin um Rituvík
- løgd fram í Løkshøll fríggjadagin kl. 16
Bókaprát
Tá ið eg fór at týða: Íspinnurin og skrúviblýanturin
Nú ið Sprotin fór um tey tríati, rennur mær mangt í huga, til dømis tá ið eg fór at týða.
Bókaprát
Pauli Nielsen – ein frálíka góður týðari, sum sýgur eksotiskan skaldskap inn í føroyskt
Pauli Nielsen, gamli rektarin á Føroya læraraskúla, hevur, umframt mong onnur verk um m.a. námsfrøði, týtt 11 stórverk, sum hann h…
Lesikrókurin
Staklutirnir
Staklutirnir er ein skaldsøga við fýra persónlýsingum og túsund staklutum, um tumlaðar fikkubøkur, psykedeliskan dans og nøtrandi…
Bókaprát
ALLIR LUKTIR ÖRKYMLA MÍN STAÐARSANS
Tað kendist ikki meir enn hóskandi, at tað var sjálvan Móðurmálsdagin, føðingardag V.U.Hammersheimbs 25. mars, at eg í postkassanu…
Bókaprát
Nýtt stuttsøgusavn hjá Oddfríði Marna Rasmussen
Savnið viðger menniskju, sum eru steðgað upp, eru læst av fordómum og umhvørvi, har menningin tykist strandað.
Lesikrókurin
Kærleikin
Laki Sarris nærkast teimum fjøruti, hann er giftur við Lenu, og tey eiga fýra ára gamla Jóhan. Lívið verður endavent, tá ið Laki v…
28.02.2024
Orð & tónar á Reinsarínum
15.01.2024
Stóri týðarin Edvard S. Olsen
22.12.2023
Í Góðadali triðja jólamorgun
21.12.2023
Merking
19.12.2023
At fylgja hjartanum
15.12.2023
FRITS livdi og fagnaði lívinum
13.12.2023
Nobelfyrilestur eftir Jon Fosse
08.12.2023
Tá ið talað mál gevur skriftini flog
01.12.2023
Jonhard Mikkelsen 70 ár
27.11.2023
Fiskahúsið
14.11.2023
BÓKADAGAR 2023 - Góðkrút
14.11.2023
BÓKADAGAR 2023 - Rakel Helmsdal
14.11.2023
BÓKADAGAR 2023 - Sanna Dahl
14.11.2023
BÓKADAGAR 2023 - Jón Kalman Stefánsson (IS)
07.11.2023
Rithøvundavitjan úr Íslandi
05.11.2023
VEÐURSJÚKA – nýggj bók eftir Una Arge
31.10.2023
SANNA DAHL
28.10.2023
GÓÐKRÚT
20.10.2023
ORÐ&TÓNAR tann 26. oktobur á Reinsarínum
16.10.2023
Góðkrút
09.10.2023
Jon Fosse Nobel-heiðursløntur
03.10.2023
ORÐ OG TÓNAR
29.09.2023
Upplesarin
05.09.2023
Eyðun Johannessen flutti mørk
02.09.2023
Upplesarin
27.08.2023
Martin J.
26.08.2023
Fagnaðarkvøld fyri Martini Joensen
21.08.2023
ORÐ&TÓNAR AFTUR Á REINSARÍNUM
13.08.2023
Fagnaðarkvøld fyri Martini Joensen
09.07.2023
Sum hvalur, ið kemur upp at blása
15.06.2023
Pløg beinagrindir teirra deyðu
06.06.2023
FØROYASMAKKUR - vald ein av heimsins bestu kokkabókum í 2023
28.05.2023
Reyn, kæra Reyn á mentanarnáttini
22.05.2023
MERKING
19.05.2023
Ukrainska dagbókin
17.05.2023
Ukrainska dagbókin
08.05.2023
Renna úlv
22.04.2023
Minni frá míni lívsleið
22.04.2023
Kom í Mentanarhúsið í Fuglafirði flaggdagskvøld kl. 20!
17.04.2023
ORÐ & TÓNAR: Tíðarhylkið og Heiti á Reinsarínum