Hava ella vera í hornatøkum
Myndin í orðasambondunum: at hava ein í hornatøkum og at vera í hornatøkum, hitt fyrra er ætlandi upprunanum nærri, man vera komin av dysti við tarv. Hetta hevur so seinni verið flutt yvir á bardaga manna millum. Gott dømi um tað er úr søgu eftir Martin Joensen, sum eitur “Tá ið Antinis fangaði seyðatjóvarnar”, sum fyrstu ferð var prentað í Jólabókini frá 1953 og endurprentað í søgusavninum Heimadoktarin frá 1977. Har stendur m.a.: “áðrenn hann leit nakran knív, hevði bóndin hann í hornatøkum.”
Tvey dømi úr orðasavninum á
Føroyamálsdeildini hava vit um tað at
vera í hornatøkum, sum ætlandi er yngri. Úr Suðuroy: teir vóru í verstu hornatøkum. Úr Hestsøgu eftir Jóan Chr. Poulsen,
bls. 92: “men áðrenn teir vóru í hornatøkum hvør við annan, fóru aðrir at tosa
teir til rættis.” Frá Jóan Christiani í Hesti hava vit eisini: “at hava fólk í
hornatøkum” í merkingini ‘at tosa útspillandi um fólk’, og dømi, sum vit hava
úr Mykinesi, merkir kanska tað sama. Annars hava vit úr Nólsoy orðatiltak, sum
man kasta ljós á hetta: tey hava tað
altíð í hornatøkum, t.e. tosa upp á bakið á einum. Hetta man vera: ‘tað,
sum talað verður í hornunum, krókunum’. Tað man tí vera upprunaligari enn
hitt (at hava fólk í hornatøkum) í merkingini ‘at tosa upp á bakið á fólki’.
Orðini eru so lík og munnu tí vera komin í bland. At enda hava vit orðið hornatøk í merking, sum er heilt onnur.
Hans Marius Eidesgaard úr Oyndarfirði hoyrdi einaferð eina konu siga um
okkurt, ið einki nyttaði, var lítið vert: “hatta eru ikki hornatøk.”
Úr Nólsoy er heimild um eitt avbrigdi av orðafellinum: at vera í hornatøkum, og tað er: at vera í hornatølum. Tað var sagt um fólk, sum høvdu havt orðum saman ella høvdu verið í klandri um eitthvørt. Tað var eisini sagt um neyt. Í haganum høvdu neytini eitt spæl saman, tvær og tvær, ella eisini ein kúgv og tarvurin. Hetta kallaðu tey gomlu at hornast ella hornaspæl, ella at tey vóru í hornatølum, og tað sást týðuliga, at hetta var spæl og ikki øði.
Hetta at hava í hornatøkum hevur ivaleyst skyldskap við orðafellið: harður í horn at taka í merkingini ‘vera harður at stríðast ímóti’. Í fornum máli eru fleiri dømi um tað, eitt nú í Føroyingasøgu í 35. kapitli. Tróndur mælti: “Tað er sannast, at tú verður harður í horn at taka.” Hetta er í týðing Schrøters orð fyri orð tað sama sum í upprunatekstinum: “það er sannast, at þú verðr harðr í horn at taka.” Schrøter kann væl hava kent tað úr føroyskum, tó at tað verður valla prógvað, tí dømið hjá Schrøter er tað elsta, vit hava. Var tiltakið ikki til frammanundan, hevði tað verið sjálvsagt at taka tað upp í týðingina, so væl tað fellur á føroyskari tungu. Men ikki er óhugsandi, at tað hevur verið til í máli okkara frá gamlari tíð. Nevnt kann eisini verða, at úr Skálavík hava vit orðafellið: harður í hornatøkum við somu merking, t.e. ‘harður at stríðast ímóti’.
Anfinnur Johansen
Úr Nólsoy er heimild um eitt avbrigdi av orðafellinum: at vera í hornatøkum, og tað er: at vera í hornatølum. Tað var sagt um fólk, sum høvdu havt orðum saman ella høvdu verið í klandri um eitthvørt. Tað var eisini sagt um neyt. Í haganum høvdu neytini eitt spæl saman, tvær og tvær, ella eisini ein kúgv og tarvurin. Hetta kallaðu tey gomlu at hornast ella hornaspæl, ella at tey vóru í hornatølum, og tað sást týðuliga, at hetta var spæl og ikki øði.
Hetta at hava í hornatøkum hevur ivaleyst skyldskap við orðafellið: harður í horn at taka í merkingini ‘vera harður at stríðast ímóti’. Í fornum máli eru fleiri dømi um tað, eitt nú í Føroyingasøgu í 35. kapitli. Tróndur mælti: “Tað er sannast, at tú verður harður í horn at taka.” Hetta er í týðing Schrøters orð fyri orð tað sama sum í upprunatekstinum: “það er sannast, at þú verðr harðr í horn at taka.” Schrøter kann væl hava kent tað úr føroyskum, tó at tað verður valla prógvað, tí dømið hjá Schrøter er tað elsta, vit hava. Var tiltakið ikki til frammanundan, hevði tað verið sjálvsagt at taka tað upp í týðingina, so væl tað fellur á føroyskari tungu. Men ikki er óhugsandi, at tað hevur verið til í máli okkara frá gamlari tíð. Nevnt kann eisini verða, at úr Skálavík hava vit orðafellið: harður í hornatøkum við somu merking, t.e. ‘harður at stríðast ímóti’.
Anfinnur Johansen