Alt hevur sína tíð, sigur Prædikarin. Og rætt hevur hann.

Vit hava hoyrt um føroyingar, sum í “gomlum døgum” fóru til Danmarkar at nema sær útbúgving. Læknar, jarðamøður, prestar og sakførarar. Men flest øll komu tey heim aftur til Føroya og gagnnýttu útbúgvingina til fulnar.

Familjumynstrið er nógv broytt seinastu ættarliðini. Frá at kvinnan hevði sítt arbeiði heima við eldin og maðurin uttan fyri húsið og heimið, hava vit í dag javnstøðu. Arbeiði er ikki longur kynsásett, og ikki er stungið út í kortið “hvat genta ella drongur eiga at gera.” Vit eru einstaklingar í dag. Og so skuldi alt verið so sera gott! Men so er ikki fyri landið og fólkið, sum her býr. Tað verður rópað varskó, tí ræðandi tøl siga frá, at ungfólkið kemur ikki aftur til landið.

Vit syngja, “at urtin trívist best, har rótin rann” – men so er kanska ikki longur. Tað er ikki um at gera at flyta heim aftur til Vágs ella í Hoyvíkshagan. Serfrøðingar tosa og kjakast um, hví gongdin brádliga er vend, stabbar og kurvar verða gjørdar fyri at greina út, hvat hendir – og hvussu gongdin kann vendast.

Og ímeðan siga vit farvæl við eina pisu fyri og aðra eftir. Eftir situr gamli fuglurin. Kenni meg sum eitt “homo conexus” – eitt sokallað nútímans sambindingarmenniskja, tí eg og fleiri við mær íbinda okkum alt hugsandi slag av tøkni og sambondum, so vit røkka pisuni – ikki við nærleika í vanligum gerandisdegi, men gjøgnum nýmótans tøkni.

Og alt hevur sína tíð!

Fyrr og nú
Minnist aftur á rómin og gleðina, tá húgvan kom á høvdið – pisan fór av rókini, skuldi royna sítt flog og fara í onnur lond at nema sær útbúgving.

Kanska onkur segði við meg: ”Nú mást tú koma aftur til Føroya – einaferð!” Sjálvandi, annað kom mær ikki til hugs. Onkur segði okkurt um, at ”drongur skuldi varða sítt lív og ikki fáa sær flatlandsvív!”

Og tíðin sum útiseti gekk skjótt. Á jólum og um summarið fleyg bláa flogfarið hjá Mærsk pisurnar heim, og tað var tað.

Hóast hetta ikki er so sera langt síðani – 1978 – so var eingin fartelefon, eingin telda, einki Facebook og einki Skype - bert mynttelefonir her og har, sum ótu pengarnar, tá vit ringdu til Føroya.

Hóast árini í Århus vóru góð, so var – sum so – eingin ivi um, at heimaftur skuldi eg.

Heima var Føroyar við familju og vinum, regni og vindi, við siðum og hátíðum, nærleika og umsorgan fyri hvørjum øðrum, røstum fiski og garnatálg.

Og áðrenn eg visti av, flutti eg í nýggj hús – tí tað gjørdu tey flestu. Nærum ongar íbúðir vóru, men egin hús – tað var málið. Og eg varð ríkiliga vælsignað við fýra børnum, tað fyrsta í 1982, sum kom at standa á longum bíðilista at sleppa á stovn. Tað var nærum vónleyst. Navnið Katrin Holm var næstan eitt mantra. Hevði hon sagt ja, at ”nú verður skjótt pláss fyri barni tínum,” var tað, sum at vinna stóran vinning. Fleiri onnur børn komu ongantíð á stovn at ganga. Millum annað elstu børn míni.

Børnini fara út í heim
Dagur dettur av degi, og lívið gongur miskunnarleysa skjótt. Brádliga eru børnini í miðnámsskúla, og ein pisa fyri og onnur eftir verður floygd.

Sum foreldur flest hugsaði eg, hvat yrkið barnið fer at velja. Meðan tey vóru lítil og hálvvaksin, komu mær ikki til hugs ræðandi tankar um, at børnini kanska um fá ár fóru at hvørva úr mínum sjónarringi, og kanska ongantíð fóru at koma aftur at vera partur av mínum gerandisdegi.

Her í Føroyum eru nakrar útbúgvingar, og á Fróðskaparsetrinum byrjanin til fleiri. Men við góðum prógvum og gyltum málum er at fara í útlagið land. Og møguleikarnir eru nógvir. Nú hevur pisan nógv í at velja. Ymiskar útbúgvingar og fleiri lond. Ísland, Noreg, Ongland, Amerika og Avstralia. Alt ber til, og eingi mørk eru - heimurin liggur víðopin fyri teimum. Aðrar mentanir, listasøvn, onnur menniskju, matmentanir, stórir lærdir skúlar, øðrvísi veðurlag, møguleikar fyri at síggja onnur lond fyri lítlar og ongar pengar.

Og so kom dagurin, tá mínar pisur fóru! Av klettunum til onnur lond. Stóri, hvíti fuglurin hjá Atlantic Airways fór avstað við okkara pisu, sum nú endaliga var skumpað av rókini. Skumpað og skumpað er kanska í so nógv sagt. Ein mamma er jú ein mamma við stórum M, og gott er at hava fult reiður og ungarnar undir sínum veingjabreiði. Men møguleikarnir hjá teimum ungu eru so nógvir og glæsiligir, so ikki kunnu vit annað enn gleðast saman við teimum, at heimurin liggur víðopin, og lívið lær.

Men, sum dagurin nærkast, at ungin skal fara úr reiðrinum, verði eg fjálturstungin. Fara avstað? Frá tí trygga og góða? Frá umhvørvinum her heima, sum traðkar til, bara tað allarminsta er? Út í heim har so nógvir úlvar eru!

Ná, men vit pakka klæðir, skógvar, bøkur, vitaminir, vetrarklæðir, stakar, koppar og myndir – um hon skuldi gloymt, hvussu vit síggja út her heima. Vit venda og snara øllum, og eg hugsi um allar hugsandi og óhugsandi støður, sum kunnu henda. ”Minst nú til...” og “hugsa teg væl um og ger onki, sum mamma ikki vildi gjørt…” Uggi meg við, at hóast tað eru næstan 2000 km til flatlond, er skjótt bæði at sigla og flúgva, um so er... Men men, taki meg í - fyri túsundu ferð - at iðra meg um, at vit búgva í Føroyum, tí vit noyðast at siga farvæl við okkara ungdóm. Gerandisdagurin saman við unga menniskjanum verður nú við eitt broyttur. Pisan fer, og eg royni at toyggja og hála og ála nalvastrongin, so eg kann vevja hann heilt úr Føroyum og niður á flatlond, runt Ikea og Bilka og til kollegiið… “Minst nú til…” “og skype-telefon, og pengar á fartelefonini…” “og web kamera og og…”

Halt kipp altso! Barnið roynir til fánýtis at gnaga nalvastrongin av, men foreldur fara niður og keypa liðugt kamar í Ikea og flyta tað inn til barnið, so tað er akkurát sum heima… Vit fylla frystiboksir við føroyskum mati og senda turran fisk og grønar keks og kremegg á páskum.

Nei, nei... Hetta er ikki gongda leiðin. Kærleiki er at sleppa - at lata unga menniskjað sleppa avstað. Men píka, sum tað er tómt, tá tey eru farin. Tómt kamar. Hvar eru skógvarnir, láturin og fylta køliskápið?

Pipri við blonkum eygum, hvussu illa eg fari at sakna hana. Lesi í hennara eygum, at hon hugsar: ”Halló, hvat hendir her?”

Aðrar vinkur og næstrafólk ringja, jesa og eru fegnar, tí at teirra pisa hóast alt er sloppin inn á júst tann skúlan, hon ynskti sær, men “nú er tómt.”

Eg telji eftir og gerist eitt sindur skøkk, at nærum 10 ungfólk, sum eg varði av, fara avstað. Tað fer at merkjast.

Koma tey nakrantíð aftur? helvtin? tvey?

“Mamma, eg flyti ikki aftur til Føroya”
Tá summarið er av, uggi eg meg sjálva við at endurtaka “skjótt verður jól, tá havi eg aftur fult reiður.” Og eg fyrireiki meg. Tá nátatíðin kemur, eri eg kvik oman í Vágsbotn og keypi tvey kók, ið pisurnar skulu fáa, tá tær koma heim á jólum. Somuleiðis við ræsta kjøtinum. Gleði meg til jóla, sum tá eg var lítið barn. Hvørja ferð eg hyggi í frystiboksina, verði eg heit um hjartað at síggja nátarnar, og ímyndi mær kulda og kava og fult borð av glaðum ungfólki, sum lovsyngja føroyska matinum.

Árið verður lutað sundur í, tá pisurnar eru heima, og tá tær eru burturi. Men pisurnar verða eisini giftar og fáa børn. Brúdleypini eru heima á klettunum, tí her duga vit at hava risa veitslur við 200 fólkum. Vit syngja brúðarvísuna. “Taka ormin” og hava stór brúðarhús. Børnini verða eisini doypt heima um summarið ella á jólum – í kirkjuni, har mamman og pápin vóru doypt og fermd, har abbi og omma vóru gift og langabbi borin út. Ringrásin skal vera har. Og kirkjan er stúgvandi full. Øll eru spent, og bindiklubbarnir hjá ommunum eru eisini í kirkjuni. Dópsgávurnar eru føroyskar bøkur, “so hon ikki gloymir føroyska málið”, umframt mallur og knappar til føroyska búnan. Tí “tað veit denn altso – einaferð koma tey aftur, og so hongur búnin klárur!”

Men eg gráti inni í sálini og hugsi, at tvær av mínum pisum hava longu sagt, at “vit koma ikki aftur til Føroya – eg kann ikki brúka útbúgvingina har heima, og her havi eg nú mítt netverk og mínar vinir.”

Royni at muta ímóti, at ”jamen, her heima eru omma og abbi og familjan, stóru føðingardagarnir og tryggleikin, børnini kunnu spæla leingi úti, og hús standa ólæst – her er paradís hjá børnum at vera.”

Vembur og Mega mussel
Vit plaga at siga, at eingin hevur so bláan sjógv sum vit, eingin dugir so væl at fiska sum vit, eingin dugir so væl at baka sum vit, eingin er so blíður sum vit. Hvar er okkara innara eftirlit? Enda vit øll við at gerast konform og borgarlig (les keðilig), tá vit koma heim aftur til klettarnar?
Onkur sigur, at Føroyar eru eitt paradís fyri menn. Veiðimaðurin, sum flettir og tummar, meðan konan vaskar vembur og glað andar inneftir, meðan hon sigur” taðveitdenn altso, visti ikki, at hann var so raskur”. Og teir skjóta haru og reypa og spýta langt. Koyra 4 hjóls trekkara og ATV, meðan konan fer í fittan konubil og arbeiðir tríkvarta tíð. Lesur Alt for damerne og gongur í Hunter stivlum og dánar, tá hon sær nýggju skálina hjá Mega mussel – “ma, altso, hon er lekkkiirr.” Og í staðin fyri at siga “saman eru vit sterk,” fara vit at gera serstøk tiltøk sum Kvinnurenning og Urd/ikki spurd, har selektivar kvinnur tosa og boosta hvørja aðra upp. Hóast tað er ov seint at gera nakran vørr, tí tað er í uppalingini at broytingin hendir – hvussu vit ala upp gentu og drong. Vit lata gentuna tøma uppvaskimaskinuna, tí “jamen, hann er drongur – lat hann buldra.” Var uppalingin øðrvísi, var ikki neyðugt at tosa um kynsfascismu, og at kvinnur skulu veljast inn á ting vegna teirra kyn og ikki, hvussu tær duga.

Men kanska er tað torførari hjá kvinnum at fóta sær í Føroyum? Tað eru mest kvinnur, sum ikki koma aftur. Kann tað hugsast, at tær hava so serstakar útbúgvingar, at tær kunnu ikki fáa starv herheima? Ella er okkara land enn eitt maritimt land, har saltfiskatúrurin hjá manninum enn gevur bonusstig og hugburðurin “at lesa seg býttan “ella “hvat dugur er í honum, situr bara og lesur í bók” enn er galdandi? Kanska eru vit enn ikki sekulariserað ella alheimsgjørd, so vit enn hava bestan hug at skjóta boðberan heldur enn at lurta. Til dømis tá vísindin kann staðfesta, at tað er vandamikið hjá gentum at eta grind, ella tað er umráðandi at verja húðina móti sólini. “Her hava vit dripið grind í øldir, og hava vit fingið nakran skaða – hvar er eitranin?” ella “tá sólin endiliga skínur, skulu vit so ræðast til at smyrja okkum í sólkrem? Hvat bilar, um barnið verður skáldað – tað er bara gott fyri heilsuna.” Koyr Pál Weihe og hansara vísindaharkalið á bláman!

Kanska vit ræðast tað, sum er øðrvísi ella nýtt uttan úr heimi – kanska er alt ov lætt at kvalast her heima í tí, sum er.

Eru vit sum oyggjafólk hørð og avgjørd í okkara dómum? Er tað so sum so við okkara tolsemi? Snýr tað seg um at tað, sum tey flestu halda, er best? Megna okkara fjølmiðlar at endurspegla stóra umheimin? Hvar er eldhugurin? Ummæli av bókum, tónleiki og filmum herheima og uttan úr heimi? Kronikkir og hvøss lesarabrøv? Etisk mál – hvar eru tey?

Endar alt, tá samanum kemur, sum makrelur í dós?

Hvat skulu vit brúka alt hitt til?

Um hetta er støðan, hvussu tølandi er tað so at búseta seg her?

Men aftur – heima á klettunum ert tú veruliga ein í einum hópi. Vit kenna hvønn annan. Tað er stórt og gott at fara í býin og siga hey og halló við gud og hvønn mann, vit eru øll her og varða av hvørjum øðrum. Vit hava øll okkara stað, og vit eygleiða. Kanska myndin verður øðrvísi, um tú gert nakað galið – tí so vita øll tað, og “tú ert mitt í slagnum,” og “eg havi altíð sagt tað: hvat skuldi hon nú koma her og...”

Tá kanst tú ikki fjala teg, tí vit kenna øll søguna hjá hvørjum øðrum. Og onkur sigur, at einki eitur sleyg og slatur – tað er bert tekin um umsorgan, og at man gáar um hvønn annan.

Skíggin og saknurin
Og í dag fer enn ein pisa avstað undan mínum veingjabreiði. Eg havi keypt flytikassar, 10 fyri 160 kr... og síggi á Facebook mínar javnaldrar siga farvæl við dóttur og ommubarn og siga “omma gleðir seg sooo at síggja tykkum aftur,” og “mamma kemur at vitja í heystfrítíðini.”

Og pisurnar fylkjast á Oyrasundi ella longri burtur.

Men er nú teirra dagur so ótrúligur? Danskt regn og innkeyp í Netto? Og børn, sum ganga í Rød stue og heldur enn at fanga kombikk, fara at síggja fyrstu anemonurnar í danskari bókaskóg? Er tað møguleikarnir, sum eru har, men ikki heima í Føroyum, sum ger, at nógv setast aftur? Ella anonymiteturin – her er eingin at halda eyga við mær, hvussu eg búleikist – eg geri, sum mær lystir og ikki, sum hini vænta av mær, at “soleiðis eigur man at gera”? Færri fasadur og leiktjøld at neyðhalda?

Fleiri dømi eru eisini um foreldur, ið fara aftan á børnunum. Kanska tí tankin at verða verandi herheima - meðan barnið setur búgv og fær børn, og eg ikki eri partur av teirra gerandisdegi - ikki er til at bera. Hvør skal syngja “Burtur á heiði” ella nana barninum og siga “omma blomma og abbi krabbi” ella siga frá, tá omma var ung, ella tá abbi fyrstu ferð sá ommu? Sum nú er, sita vit og kína skíggjan, har dóttir og lítli, fitti ommusonur sita og pjátra við teg, men sjálvt um tey eru eitt músaklikk frá tær, kunnu vit ikki kenna angan av lítla barninum ella kína honum. Hann sær bert ommu sína í einum tápuligum fýrkanti á skíggjanum. Sum ein onnur vilst Pinga siti eg á Norðpólinum og trái og syngi fyri teimum og vil so nógv – men stórt Atlantshav er millum okkum. Og við hvørt gevist eg á hondum, men verði tosað til rættis av vinkonu, sum sigur : “Minst til, hvussu lætt lítil børn gloyma!”

Ikki sigi eg, at eldra ættarliðið skal fara aftan á teimum ungu. Hvør má smíða sær lukkuna góða. Men tað er syrgilig gongd, at ungfólkið fer avstað, og gleðin at síggja ommubørn - og hava ein gerandisdag við teimum - heilt hvørvur. Onkur tilkomin fólk velja at selja hús og flyta niður til børnini, men ikki er tað nøkur gongd leið. Tí við eitt kann slíkt samband skeiklast, tí heilt nýggj fyrilit mugu takast, um tú við eitt hevur hálvgomul foreldur afturat tær.

Føroyar eru til alt árið
Tað er í juni, juli og august, at alt kókar herheima av ungfólki og tónleiki. Vit ernast upp, eins og tá ein barnagarður syngur fyri gomlum fólki á einum ellisheimi.

Men september og februar eru kvirrir mánaðir – tá vit eta bleikar karrybollar og lurta eftir visiónsleysum politikarum. Hetta eru eisini Føroyar, og tað er gott at vera her, tí vit eru mikrokosmos í makrokosmos. Vit spyrja hvønn annan á Facebook, hvar skínur sólin í dag ... vit fara øll við Atlantic til Barcelona, vit fegnast um Pál og um landsliðið, sum var fyri heiðurligum ósigri, um nýggjar lekkrar marengsbotnar. Vit eru í felags støðu, tá útvarpið sigur frá ódn – vit taka brókatøk við lívið, og vit møtast og skiljast á flogvøllinum ella úti á Bursatanga, tí vit eru fá, og nógv av okkum hava felags søgu og lív.

Hugburðurin í samfelagnum hjá okkum í dag er, at vit nærum hugsa “altso, hvat er galið við mær, at eg verði verandi her” - eins og tá man var barn og varð síðst valdur til fótbóltsliðið.

Ikki veit eg, um vit hava ein farra av undirlutakenslu, tí vit erpa okkum (av røttum) um allar okkara sangfuglar og tónleikabólkar og ítróttarhetjur – so heilt galið kann tað ikki vera herheima? Men lívið í Føroyum er ikki bert G! og juni og august mánaði, Eivør ella Teitur – lívið er vanligur landnyrðingur 3. oktober ella myrkur, flatur 14. februar, har vit kenna hvønn annan bæði, tá gongur við, og tá gongur ímóti, og tað kann vera so kvirt, at tøgnin hoyrist, men har vit samstundis kikka eftir ondini eitt vakurt mánalýsiskvøld ella kenna saltrákan í hálsinum eitt vanligt kvøld millum húsini ávegis í bindiklubb.

Tí sum nú er, klekja vit pisur, men fáa ongantíð gleðina av vaksna fuglinum. Og vit vita, at setast má til, tí stovnurin minkar. Vit skriva, práta og kjakast um ræðandi tankan, at okkara ungu hvørva – heil ættarlið hvørva. Allir hugsandi vinklar eru uppi og venda, hvussu vit fáa vent gongdini, hvussu vit best kunnu tøla tey og fáa tey heimaftur.

Ultimativa ræðumyndin er, at vit um nøkur ár fara at hava nøkur gomul tandur, sum fara at sita á tangum og nesjum og gráta um børn síni, sum ikki eru her meiri. Lærd fólk fara at skriva phd’ir um hetta fólkið, sum fekk ávaringar í sól og mána í tøkum tíma, men sum lá sjóvarfallið av sær og lat gullið í samfelagnum - tað mest virðismikla tilfeingið - hvørva. Tey kunnu eygleiða, hvussu eitt fólk, ein mentan, stagneraði. Vit verða ein tjóðargarður, sum Koltursgarður at líkna – kvirrur, tí eingi fólk eru har. Eingin barnalátur. Henda ræðumyndin er ikki heilt av leið, tí meðan hetta verður skrivað, koma tøl fram, sum siga, at ansingarstovnar mangla børn, og burðartalið í landinum minkar. Um tað ikki eru ávaringartekin, so veit eg ikki! Og mentamálaráðharrin sigur í ramasta álvara, at tey sum fara út um ríkið at lesa og fáa stuðul frá landinum – tey SKULU koma aftur her at vera! At hótta og noyða koma vit ikki langt við. Er hugburðurin, at “alt hetta havi eg gjørt fyri teg, nú eigur tú at takka mær og flyta heimaftur,” verður átakið fruktaleyst.

Vit tosa so nógv um alheimsgerð – kanska er tað hetta, ið vit eygleiða? Pisan er farin út í heim, roynir flogið - og tað ber.

Men hjá føroysku mammunum, sum sita eftir, ber hetta ikki til, tí tað er so ómetaliga ringt at koma til sættis við sáran sakn.

Alt hevur sína tíð - hvør veit, kanska um nøkur ár er fólkafráflytingin steðgað, kanska er hetta bert ein aldudalur, vit júst nú eru í átøk stóru fráflytingini fyrst í hálvfemsunum? Ella kanska eru vit um 50 ár tódnað niður til 25.000 fólk? Hvør veit. Vit plaga at siga, "tað gongur nokk." Og tað ger tað sum oftast. Men tíðin gongur skjótt og miskunnarleyst og í mínum mammuoptikki er meiningin við lívinum ikki marglæti og ellipsuborð, men at hava tey sum eg elski og sum elska meg undir liðini í árabátinum yvir um fjørðin.