Fittur!
Vit liva í smáum bygdarsamfeløgum, og tað hevði verið óliviligt, høvdu vit ikki verið hampiliga fitt hvør við annað. Tí man "fitt/ur" vera eitt tað vanligasta lýsingarorðið í føroyskum.
Stundum brúka vit tað til at staðfesta,
hvat vit halda um hetta ávísa menniskjað, parið, ættina, grannalagið - stundum
til at káva út yvir okkurt, bloyta okkurt, sum vit ætla okkum at siga, áðrenn
vit koma til eitt petti av onkrum keðiligum sannleika. Fittur kann eisini vera
eitt hættisiligt orð, tí tað verður eisini brúkt at hylja veruleikan.
Tað er so ymiskt, sum kravt verður av fólki. Krøv til atburð, ymisk størv, ymiskar avbjóðingar. Onkur skal vera gløggur, onkur sterkur, onkur diplomatiskur, onkur treystur o.m.m.a. - Hesi krøv verða eyðvitað sett okkum - men vit vilja fegin hava eina krúllu á aftrat - at vit eru fitt. Sama hvat starvið annars krevur: eisini fitt.
Førleikin yvir øllum førleikum í okkara lítla landi tykist vera, at vit eru fitt. Vit verða formenn, stovnsleiðarar, borgarstjórar, kórleiðarar og løgmenn, vald í ábyrgdarstørv, tí vit eru fitt.
Lærd? Gløgg? Treyst? Treisk? Víðskygd? Gjarna og helst, men eisini fitt.
Tað er so ymiskt, sum kravt verður av fólki. Krøv til atburð, ymisk størv, ymiskar avbjóðingar. Onkur skal vera gløggur, onkur sterkur, onkur diplomatiskur, onkur treystur o.m.m.a. - Hesi krøv verða eyðvitað sett okkum - men vit vilja fegin hava eina krúllu á aftrat - at vit eru fitt. Sama hvat starvið annars krevur: eisini fitt.
Førleikin yvir øllum førleikum í okkara lítla landi tykist vera, at vit eru fitt. Vit verða formenn, stovnsleiðarar, borgarstjórar, kórleiðarar og løgmenn, vald í ábyrgdarstørv, tí vit eru fitt.
Lærd? Gløgg? Treyst? Treisk? Víðskygd? Gjarna og helst, men eisini fitt.
Er tað heppið?
Tað er ringt at lýsa neyvt í eini orðabók,
hvat tað er at vera fittur, men vit siga til dømis:
Hann er latur, men fittur maður annars.
Hann er vátligur, men eitt fitt fólk.
Hann hevur sínar veiku síður, stakkalin, men fittur er hann.
Halt kjaft, sum tað snurrar seint hjá honum, men hann er av fittastu monnum.
Hann ber seg ofta býttisliga at, men fitt er beistið.
Hann er einki ljós, men Harragud sum hann er fittur.
Alt, hann fer í holt við, fer á heysin, men hann er ein fitttur fýrur.
Kennir tú tey? Ja, av fittastu fólkum.
Tey siga, at hann er so ótrúgvur. Tað kann vera, men hann er ólukksáliga fittur.
Vit síggja, at sama hvørjar ónollurnar eru, hvør vantandi kunnleikin er, sama hvussu lítið gløgg, vit eru, so brýnir orðið "fittur" allar hvassar kantar, tað fyllir hol, kámar veruleika og ger alt lagaliga liviligt hjá øllum, sum hava síni brek, men skulu hava sín kjans. Og tað er tiltalandi, og tað man vera neyðugt í lítlum samfelagi - men tað er stundum hættisligt!
Hann er latur, men fittur maður annars.
Hann er vátligur, men eitt fitt fólk.
Hann hevur sínar veiku síður, stakkalin, men fittur er hann.
Halt kjaft, sum tað snurrar seint hjá honum, men hann er av fittastu monnum.
Hann ber seg ofta býttisliga at, men fitt er beistið.
Hann er einki ljós, men Harragud sum hann er fittur.
Alt, hann fer í holt við, fer á heysin, men hann er ein fitttur fýrur.
Kennir tú tey? Ja, av fittastu fólkum.
Tey siga, at hann er so ótrúgvur. Tað kann vera, men hann er ólukksáliga fittur.
Vit síggja, at sama hvørjar ónollurnar eru, hvør vantandi kunnleikin er, sama hvussu lítið gløgg, vit eru, so brýnir orðið "fittur" allar hvassar kantar, tað fyllir hol, kámar veruleika og ger alt lagaliga liviligt hjá øllum, sum hava síni brek, men skulu hava sín kjans. Og tað er tiltalandi, og tað man vera neyðugt í lítlum samfelagi - men tað er stundum hættisligt!
Tá ið vit eru atfinningarsom og venda hesum
setningum á høvdið, siga vit til dømis:
Hann er fittur, men kúgv. Tá eru vit komin til eina niðurstøðu, sum vit kunnu brúka til okkurt.
Siga vit: Hann er kúgv, men fittur - kunnu vit vera á vandakós. Tá geva vit kúnni ein kjans, sum hon ikki átti at fingið. Vit hava hug at káva útyvir, at hann er kúgv.
Hann er fittur, men kúgv. Tá eru vit komin til eina niðurstøðu, sum vit kunnu brúka til okkurt.
Siga vit: Hann er kúgv, men fittur - kunnu vit vera á vandakós. Tá geva vit kúnni ein kjans, sum hon ikki átti at fingið. Vit hava hug at káva útyvir, at hann er kúgv.
Hvat merkir tað so, venda vit øllum hinum á
heysin:
Hann
er latur, men fittur maður annars - gev honum ein kjans.
Hann er fittur maður, men latur - hann fær ikki starvið, tí hann er latur.
Hann er vátligur, men eitt fitt fólk - Vit mugu liva við tí, at hann er vátligur.
Hann stak fittur, men vátligur - hann fær helst ikki møguleikan, tí hann drekkur ov illa.
Hann hevur sínar veiku síður, men fittur er hann. - Gloym tær veiku síðurnar.
Hann er fittur, men hann hevur sínar veiku síður. - Hann er helst ikki skikkaður.
Halt kjaft, tað snurrar seint hjá honum, men hann er av fittastu fólkum. - Vit kunnu seta hann í starv eftir øðrum kvalifikasjónum.
Hann er av fittastu fólkum, men tað snurrar seint hjá honum. - Hann hevur ongan kjans.
Hann ber seg ofta býttisliga at, men fitt er beistið. - Kanska er hann skikkaður til starvið.
Beistið er fitt, men hann ber seg ofta býttisliga at. - Hann hevur ongan kjans.
Hann er einki ljós, men Harragud sum hann er fittur. - Kanska skuldi hann fingið ein kjans.
Hann er fittur, men hann er einki ljós. - Hann sleppur ikki upp í part.
Hann er fittur maður, men latur - hann fær ikki starvið, tí hann er latur.
Hann er vátligur, men eitt fitt fólk - Vit mugu liva við tí, at hann er vátligur.
Hann stak fittur, men vátligur - hann fær helst ikki møguleikan, tí hann drekkur ov illa.
Hann hevur sínar veiku síður, men fittur er hann. - Gloym tær veiku síðurnar.
Hann er fittur, men hann hevur sínar veiku síður. - Hann er helst ikki skikkaður.
Halt kjaft, tað snurrar seint hjá honum, men hann er av fittastu fólkum. - Vit kunnu seta hann í starv eftir øðrum kvalifikasjónum.
Hann er av fittastu fólkum, men tað snurrar seint hjá honum. - Hann hevur ongan kjans.
Hann ber seg ofta býttisliga at, men fitt er beistið. - Kanska er hann skikkaður til starvið.
Beistið er fitt, men hann ber seg ofta býttisliga at. - Hann hevur ongan kjans.
Hann er einki ljós, men Harragud sum hann er fittur. - Kanska skuldi hann fingið ein kjans.
Hann er fittur, men hann er einki ljós. - Hann sleppur ikki upp í part.
Málið avdúkar hugsanarháttin - tann fyrra
yvirberandi, tann seinna, sum ger, at viðkomandi má taka avleiðingarnar av sínum
gerðum, eginleikum, vantandi førleikum, viti, útbúgving o.ø.
Hvat er tað, sum treytar hetta at vera
fittur? Tað hevur so stóran týdning í lítlum samfelag at vera fittur: at vera medgjørligur, smílandi,
dámligur, eftirlatin og fúsur at dugna eina hond, til dømis.
Og ofta riggar tað, sum tað skal, at brúka orðið. Hann er fittur granni. Hann er fittur svágur. Hann er fittur at heita á.
Men siga vit:
Hann er ein fittur løgreglumaður. Fert tú at ivast í, um orðið ikki er brúkt skeivt. Hann skal síggja til, at lógir verða hildnar. Tað snýr seg ikki um kenslur - men reglur. Hvat skulu vit brúka orðið fittur til í hesum sambandi?
Hann er fittur próvdómari. Tá fert tú at ivast í, um viðkomandi próvdómari hevur slakað krøvini, og um hann sítt arbeiði til lítar. Merkir tað: "sum dømir lint" ?
Hann er fittur løgmaður. Duga vit tá at gera mun á embætinum og manninum? Maðurin í landsins hægsta embæti, skal vera gløggur, dugnaligur, duga væl at bera seg og samskifta og mangt, mangt annað. Men fittur? Hvat skulu vit brúka tað til?
Málið avdúkar alt - hugsanarhátt, tolsemi, hugburð, innlit. Málið hýsir øllum.
Og tí stingur spurningurin seg upp: Hvat man tað siga um okkum, at vit brúka hetta eina orðið - fittur - so nógv?
Og ofta riggar tað, sum tað skal, at brúka orðið. Hann er fittur granni. Hann er fittur svágur. Hann er fittur at heita á.
Men siga vit:
Hann er ein fittur løgreglumaður. Fert tú at ivast í, um orðið ikki er brúkt skeivt. Hann skal síggja til, at lógir verða hildnar. Tað snýr seg ikki um kenslur - men reglur. Hvat skulu vit brúka orðið fittur til í hesum sambandi?
Hann er fittur próvdómari. Tá fert tú at ivast í, um viðkomandi próvdómari hevur slakað krøvini, og um hann sítt arbeiði til lítar. Merkir tað: "sum dømir lint" ?
Hann er fittur løgmaður. Duga vit tá at gera mun á embætinum og manninum? Maðurin í landsins hægsta embæti, skal vera gløggur, dugnaligur, duga væl at bera seg og samskifta og mangt, mangt annað. Men fittur? Hvat skulu vit brúka tað til?
Málið avdúkar alt - hugsanarhátt, tolsemi, hugburð, innlit. Málið hýsir øllum.
Og tí stingur spurningurin seg upp: Hvat man tað siga um okkum, at vit brúka hetta eina orðið - fittur - so nógv?
Jonhard Mikkelsen
Hevur tú hug at lesa fleiri greinir?
Bókaprát
Stórverk í tveimum bindum um føroyska táttayrking
Tórður Jóhannesarson, sum vit javnan hoyra í útvarpinum við tónleikasendingum, hevur skrivað verkið.
Bókaprát
Hvaðan kom kvinnan
Løgið er tað, men menningarlæran hevur savnað seg um mannin. Helst ávirkan frá skapanarsøguni, sum segði, at Gud skapaði mannin fy…
Bókaprát
Hvaðan kom kvinnan - samrøða
Eg var undir útbúgving í Danmark, tá ið danska útgávan kom longu árið eftir, í 1973. Tað mundi vera í seinnu helvt av 70-árunum, a…
Bókaprát
RÓTGRÓNAR YRKINGAR
Seinast í 1960'unum høvdu tey í útvarpinum eina nógv umhildna spurnarkapping, har luttakararnir fingu spurningar í einum evni, hes…
Lesikrókurin
Reyðhærda kvinnan
Í útriðjuni av Istanbul eru unglingin Cem og brunngravarin Mahmut farnir at leita eftir vatni. Undir brennandi sólini grava teir s…
Bókaprát
Bókin um Rituvík
- løgd fram í Løkshøll fríggjadagin kl. 16
Bókaprát
Tá ið eg fór at týða: Íspinnurin og skrúviblýanturin
Nú ið Sprotin fór um tey tríati, rennur mær mangt í huga, til dømis tá ið eg fór at týða.
Bókaprát
Pauli Nielsen – ein frálíka góður týðari, sum sýgur eksotiskan skaldskap inn í føroyskt
Pauli Nielsen, gamli rektarin á Føroya læraraskúla, hevur, umframt mong onnur verk um m.a. námsfrøði, týtt 11 stórverk, sum hann h…
10.04.2024
Staklutirnir
02.04.2024
ALLIR LUKTIR ÖRKYMLA MÍN STAÐARSANS
23.03.2024
Nýtt stuttsøgusavn hjá Oddfríði Marna Rasmussen
01.03.2024
Kærleikin
28.02.2024
Orð & tónar á Reinsarínum
15.01.2024
Stóri týðarin Edvard S. Olsen
22.12.2023
Í Góðadali triðja jólamorgun
21.12.2023
Merking
19.12.2023
At fylgja hjartanum
15.12.2023
FRITS livdi og fagnaði lívinum
13.12.2023
Nobelfyrilestur eftir Jon Fosse
08.12.2023
Tá ið talað mál gevur skriftini flog
01.12.2023
Jonhard Mikkelsen 70 ár
27.11.2023
Fiskahúsið
14.11.2023
BÓKADAGAR 2023 - Góðkrút
14.11.2023
BÓKADAGAR 2023 - Rakel Helmsdal
14.11.2023
BÓKADAGAR 2023 - Sanna Dahl
14.11.2023
BÓKADAGAR 2023 - Jón Kalman Stefánsson (IS)
07.11.2023
Rithøvundavitjan úr Íslandi
05.11.2023
VEÐURSJÚKA – nýggj bók eftir Una Arge
26.08.2023
Fagnaðarkvøld fyri Martini Joensen
21.08.2023
ORÐ&TÓNAR AFTUR Á REINSARÍNUM
13.08.2023
Fagnaðarkvøld fyri Martini Joensen
09.07.2023
Sum hvalur, ið kemur upp at blása
15.06.2023
Pløg beinagrindir teirra deyðu
06.06.2023
FØROYASMAKKUR - vald ein av heimsins bestu kokkabókum í 2023
28.05.2023
Reyn, kæra Reyn á mentanarnáttini
22.05.2023
MERKING
19.05.2023
Ukrainska dagbókin
17.05.2023
Ukrainska dagbókin