Skúlastjórin í Vági var í villareiði. Okkurt mátti gerast við dreingin, sum ongantíð var í skúla. Jákup Pauli Christiansen hevði lítið og einki verið í skúla, síðan hann var liðugur við fyrsta flokk, og nú átti hann at ganga í fjórða flokki.

Men hugur og bindindi vóru ikki til skúlastovuna, pápin var til skips, og mamman var upptikin við tvær yngri døtur. So villi smádrongurin gekk fyri vág og vind, meðan javnaldrarnir vóru í skúla.

– Eg var eitt problembarn. Eg stjól súkklur frá teimum, sum vóru í skúla, og so kundi eg reika runt í bygdini, sum eg vildi. Eingin gjørdi nakað við tað. Men tað gekk sjálvandi ikki í longdini. Skúlastjórin, sum var gubbi mín, kendi skrivstovustjóran í Tinganesi, Jóhan Djurhuus, sum var navni hansara, og hann kendi eisini landsstýrismannin í skúlamálum, Niels Winther Poulsen. Niels visti um ein bónda á Sandi, sum manglaði ein húskall. Og so var tann sakin loyst.

Jákup í Skemmuni flennir hjartaliga.

Tólv ára gamal varð hann sendur til Sands. Og tað broytti lív hansara. Hann fór í skúla, og hann fór undir at týða søgur.

– Hvussu kundi tú broytast so nógv av einari flyting?

Tá ið Jákup í Skemmuni tosar um dygdir í málinum, vendir hann aftur og aftur til umhvørvið á Trøðum á Sandi og ta virðing fyri málinum, ið hann lærdi har. 

– Tey tosaðu greitt og góvu sær tíð. Tað var ikki bara inni hjá foreldrunum hjá mær, tað var allur býlingurin, øll tosaðu nógv og góvu sær tíð at práta. Teir gomlu kundu ganga við einum haka, og so steðgaðu teir upp og prátaðu.

– Eg kom til eitt trygt umhvørvi. Eg var nokk eitt sindur villur, men fosturforeldrini settu krøv, og tey rættaðu meg, bæði tá ið eg ikki tosaði rætt, og tá ið eg ikki bar meg rætt at. Og so høvdu tey kríatúr, hestar og neyt, og eg fekk mína egnu, gomlu ryssu at passa og ríða á. Í frítíðini fiskaði eg eyrriðar á vatninum. Á Sandi eru eyrriðar í vatninum. Sílini eru í ánni.

Hann smílist.

Anna og Jóhan Sandoy, sum gjørdust fosturforeldur hjá Jákupi, búðu í Skemmuni í Trøðum, og har møtti Jákup einari virðing fyri máli og skúlaskapi, sum hann ikki visti um frammanundan. 

– Eg hevði einki ímóti at flyta, og tað gingu nógv ár, áðrenn eg vitjaði suður aftur. Tað fyrsta hálva árið høvdu vit tvær lærarinnur í skúlanum, tær vóru strangar, men eisini blíðar. Og eftir summarfrítíðina fingu vit Egil og Maju. Tey sóu næmingarnar, og tey hildu, at eg dugdi okkurt.

Egil og Maja Horn vóru nýútbúnir lærarar, tá ið tey fluttu til Sands í 1964. Tey vóru, eins og Jákup, upprunaliga úr Vági, og tey høvdu gott eyga á lítla kúllinum úr heimbygdini.

 

Í Trøðum á Sandi

 

– Eg var skotin í málinum og sat undir hvørjum orði, tá ið fólk tosaðu, og hetta hava tey kanska uppdagað. Egil gav mær søgur at umseta, og hann gav mær eisini eina skrivimaskinu. Soleiðis byrjaði tað. Eg bleiv bitin av at týða, og eg var rættiliga ungur, tá ið eg lovaði mær sjálvum, at eg skuldi umseta 100 bøkur til føroyskt.

Føroysk málrøkt á Suðurfjóni

Tað er ein stillan sunnudag síðst í mars, at eg havi lagt leiðini suður til Svendborg at hitta týðaran, sum hevur givið okkum so nógvar norðurlendskar bøkur á føroyskum. Eg havi ikki verið á hesum leiðum fyrr og kann ikki lata vera við hugsa um Føroyar, meðan eg koyri fram við bleikum fløtum, sum liggja klárar til gróðrarríka danska summarið. Tá ið eg nærkist Svendborg, síggi eg eitt vegskelti til Valdemars Slot, og komin inn í býin finni eg lættliga Præstevænget, sum liggur undir brúnni til Tåsinge og beint við Sct. Jørgens kirke, sum er so donsk, sum ein kirkja kann blíva, við sínum hvítu múrum og reyða taki.

Týðingar eru partur av bókmentunum í einum máli. Lesa vit alt á útlendskum, so venist eygað ikki við at síggja føroyskt, at lesa føroyskt. Ein svenskur professari segði einaferð, at umleið helvtin av svenskum bókmentum vóru týðingar. Tað er eitt ríkt mál og ein rík mentan, sum hevur nógvar týðingar.

Tað er her, í hesum umhvørvinum, at Jákup í Skemmuni hevur ríkað Føroyar við barnabókum, ungdómsbókum og dygdargóðum skaldsøgum, sum hann hevur týtt úr donskum, norskum og svenskum. Tað er her, hann hevur umsett tær næstan 200 bøkurnar, ið hann hevur givið út hjá Emil Thomsen, Nýlendi, Bókadeild Føroya Lærarafelags og Sprotanum. Tað er her, at Flekk fór í skúla á føroyskum fyrstu ferð, og at Brúsi fór føroyskmæltur til Íslands á fyrsta sinni. Og tað er her, at lettiska Móðurmjólkin hjá Noru Ikstenu fleyt fyrstu ferð við føroyskum ljóði, at Tollakur hjá Ingibjørg fyrstu ferð gekk og lúnaðist á føroyskum, og at mamma Kjersti Annesdatter Skomsvold feldi síni fyrstu føroysku tár.

Óvon sum eg eri við at finna veg í donskum sethúsabýlingum koyri eg fram við húsunum hjá Jákupi og konuni Elsebet. Øll húsini í gøtuni fjala seg aftan fyri snøggar runnar, sum framvegis hava brúnan vetrarlit. Grasvøllirnir, sum hómast innanfyri, eru heldur ikki rættiliga grønkaðir enn. Men undir runnunum lúra hvítar snjóklokkur, og onkur lítil páskalilja hevur eisini dittað sær upp úr moldini. Innkoyringin hjá Jákupi og Elsebet er betur egnað til gangandi fólk og prutl enn til stórar bilar, men eg kroysti meg ímillum tætta runnavøksturin og fái akkurát latið hurðina so mikið upp, at tað slepst út úr bilinum. Eg gangi niðan til hvítu húsini, sum liggja á einum lítlum bakka. Høg trø og stórir runnar fylla urtagarðin framman fyri húsini. 

„Tað er ikki her, hann gongur og lúkar,“ hugsi eg, tá ið eg ringi uppá.

Ein løta gongur, og so hoyri eg onkran fonglast við lásið innanfyri. Hurðin fer upp, og handtakið dettur niður á betongtrappuna. 

Ein blíð og smílandi kona bjóðar vælkomin.

– Det var godt nok en fin måde at komme ind på.

Røddin er líka ljós og løtt sum konan sjálv. 

– Du må unskylde for den umulige indkørsel, og nu er den også blevet helt mudret til i al regnen.

Eg fari inn í lítlu gongina og lati meg úr skónum.

– Det er helt vildt, at du kommer helt herned for at snakke med Jákup. Han er desværre så dårligt gående, så han sidder inde i stuen.

Inni í stovuni situr Jákup á Skemmuni í einum djúpum stóli framman fyri høgar hillar stappaðar við bókum. Flestu bøkurnar eru føroyskar, síggi eg á bókaryggjunum. Stóru stovuvindeyguni venda út í villa garðin, har smáfuglar pjátra rundan um ein hangandi fræbakka. 

– So tú ert komin allan tann langa vegin úr Føroyum. 

Eg sigi okkurt um várið, sum eisini tykist seint á veg í Danmark.

– Ja, trøini hava ikki fingið bløð enn.

Røddin er eitt sindur djúp. Tað er, sum orðini liggja frammarlaga í munninum, týðilig, men ljóðið liggur ballað longur afturi.

– Og vores have er også så vild, vi er sådan nogle gamle mennesker, så vi kan ikke pleje den længere.

Eg njóti útsýnið og seti meg hjá føroyska týðaranum.

Ein hvítur dúkur við áseymaðum summarblómum liggur á borðinum, og Elsebet skeinkir okkum kaffi og bjóðar páskasjokulátu afturvið.

– So tað er her, tú situr og týðir?

– Inni í hasi holuni har, ja. 

Jákup peikar inn í rúm innast í stovuni. Hurðin er opin, har er skýmligt, men eg hómi uppaftur fleiri bøkur og eina teldu. 

Hann fær sær eitt sjokulátastykki og smakkar á kaffið.

Eg kann ikki lata vera við at undrast. Hetta er eisini Føroyar. Her verður føroyski bókmentagarðurin røktaður, her verða útlendskar bøkur fluttar í føroyska mold, og her verða málslig handtøk skift út, so hurðar latast upp til nýggj mentanarøki, sum víðka um tað, sum er Føroyar. Ella er tað ikki so? Eru Føroyar bara nakrar landafrøðiligar oyggjar? Eru Føroyar ikki eisini eitt samfelag, ein mentan, eitt mál, og hvar ganga mørkini hjá hesum Føroyum? Hvørji eru hesi fólkini, sum gera lívið í Føroyum ríkari, vakrari, stuttligari? Kanska uttan at vera har. Ella kanska eru tey har. Líka so nógv ella meira enn vit onnur. Í huganum.

Gluggin, 14. september og háskúlarnir

Egil Horn, lærarin á Sandi, sendi søgurnar, sum Jákup týddi, til Barnablaðið, og longu 13 ára gamal fekk Jákup eina týðing – eitt ævintýr eftir Svend Grundtvig – í blaðið Gluggan. Og 17 ára gamal hevði hann týtt eina ungdómsskaldsøgu, sum stóð í Glugganum í tólv pørtum. Søgan hevði heitið Snarpi og snúði seg um ross og villa náttúru í Mongolia.

– Egil kendi Steinbjørn B. Jacobsen og Paula Nielsen, sum tá stjórnaðu Glugganum. Teir manglaðu tilfar, og hann kendi ein drong, sum tímdi at týða.

– Men setti Egil onnur børn at týða?

– Nei, bara meg. Egil hevði einaferð sagt við Hanus í Miðstovuni, sum kendi fosturpápa mín og var pápi vinmannin hjá mær, at eg hevði eitt serligt máloyra. Mann skal ikki reypa, men kanska hevði eg tað. Alt festi seg – og situr framvegis fast. 

– Tá ið eg týddi Snarpa, var eg farin á Háskúla í Havn, og eg minnist, at eg skundaði mær at gera týðingina lidna, áðrenn eg fór í realskúlan í Hoydølum. Tað var veturin 1968-1969, og eg var eini 17 ár. 

Jákup ferðaðist suður regluliga, meðan hann gekk í skúla í Havn, og hann helt fram at lurta eftir prátinum har suðuri. Eisini á ferðini aftur og fram.

– Vit koyrdu við Magnusi í Miðstovuni norður til Rituna. Tað var mangan hugnaligt í bussinum. Har hoyrdi eg fyrstu ferð tiltakið „nú tekur hann leyst“ um glaður í sjónum. Ein annan dagin hevði Niels á Reynatúgvu spurt Egil, um hann kendi tiltakið „kváður“, og hann hevði eitt dømi: „Riturnar láta so kváðar á Vatninum, okkurt vita tær í.“ 

Í 1972 tók Jákup realprógv, og síðan fór hann veturin 1972–1973 til Kungälv í Svøríki, har hann gekk á fjølmiðlalinjuni á Norrøna Fólkaháskúlanum. 

– Meðan eg var á Kungälv, umsetti eg skaldsøguna Summarið við Moniku. Sum eg so sjálvur gav út nøkur ár seinni. 

Tað vóru tríggir føroyingar í Kungälv tað árið. Rithøvundurin Jóanes Nielsen, Margretha í Jógvansstovu og Jákup í Skemmuni. 

– Eg eri nokk altíð á Sandi í høvdinum, og tað var eg eisini, tá ið eg var á Kungälv. Eg hevði skrivimaskinuna við mær, sum eg hevði fingið frá Egili. Men so manglaði mær pappír. Og hvat ger mann, tá ið mann manglar pappír? Jú, mann skrivar til Sands og biður tey senda meira pappír. 

Jákup flennir.

– Eg visti, at eg hevði lagt pappír eftir heima, púra vanligt skrivipappír, sum eg sjálvandi eisini kundi fingið í Svøríki. Men eg hugsaði ikki so langt. 

Tá ið Jákup kom heim úr Svøríki, gav Emil Thomsen tvær barnabøkur út í hansara týðing. Jákup helt fram at týða, og tá ið hann fór í starv sum blaðmaður á 14. September, hevði blaðið í eina tíð eina týdda stuttsøgu í blaðnum hvønn leygardag.

– Eg arbeiddi sum blaðmaður á Fjúrtanda frá 1973 til 1976. Tað var vanligt blaðmannaarbeiði, har eg skrivaði frásagnir frá tíðindafundum og aðrar røvarasøgur. Erlendur Patursson og Ólavur Michelsen skiftust um at vera blaðstjórar, og so vóru eg, Leivur Hansen og eina tíð eisini Tórur Jóansson blaðfólk. Fanny í Dali var setari, og so høvdu vit ein myndamann, ein umbrótara og tveir prentarar.

– Hvar hildu tit til?

– Í Vágsbotni, í hølunum undir Fiskimannafelagnum. Tað var eitt gott stað, og eg fekk eina gamla skrivimaskinu, sum Erlendur hevði brúkt, eina Remington.

– 14. September var knýttur at Tjóðveldisflokkinum. Var týðaraarbeiðið eisini knýtt at politikki ella ideologi?

– Ja, tað er heilt vist ein partur av tí. Týðingar eru partur av bókmentunum í einum máli. Lesa vit alt á útlendskum, so venist eygað ikki við at síggja føroyskt, at lesa føroyskt. Ein svenskur professari segði einaferð, at umleið helvtin av svenskum bókmentum vóru týðingar. Tað er eitt ríkt mál og ein rík mentan, sum hevur nógvar týðingar.

Elsebet hevur sett seg við vindeygað at lurta.

– Det har været et meget idealistisk arbejde for Jákup.

Elsebet er systir Ingrid, sum var kona Steinbjørn B. Jacobsen, og í 1974 flutti hon nýútbúgvin námsfrøðingur til Føroya at arbeiða. Í fyrstani búði hon hjá systur síni, og har hitti hon unga blaðmannin, sum júst var komin aftur úr svenskum háskúla, sum hon sjálv hevði gingið á nøkur ár frammanundan.

– Og pludselig havde mine forældre fået to færøske svigersønner. 

Jákup fann eini hús við Sandá, sum tey bæði fluttu í. Elsebet reisist, fer yvir til eitt skáp og kemur aftur við einari ungdómsmynd av Jákupi og einum 14. september frá 1974. Eg blaði og finni eina grein, ið Jákup hevur skrivað. Hon er um eina listaframsýning hjá nýggja, unga listamanninum Amariel Norðoy. J- stendur undir. 

– Nær byrjaði tú at nevna teg Jákup í Skemmuni?

– Mítt fulla navn er Fridtjof Jacob Pauli Christiansen, og í teimum fyrstu týddu søgunum í Glugganum stendur Jákup Pauli Christiansen. Men fólk søgdu ofta Jákup Pauli í Skemmuni, tí húsini, ið eg vaks upp í, á Sandi nevndust í Skemmuni. Omma mín í móðurætt er ættað úr Skemmuni á Skarvanesi, so eg hevði eisini navnið tann vegin. Sum blaðmaður skrivaði eg meg ofta J-S, og tá ið eg fór undir at geva bøkur út, fór eg at brúka Jákup í Skemmuni. Eg helt tað vera snøggari.

– Tey flestu kenna meg bara sum týðara og tí sum Jákup í Skemmuni. Bókasavnið hevur t.d. ein lista við dulnevnum, og har eri eg við sum J-S.

– Og hvat stendur tað sum dulnevni fyri?

– Jákup í Skemmuni.

Hann flennir.

– Her stendur einki um Jákup Paula Christiansen.

Prýðisígðan og mánadúgvurnar

Jákup og konan fluttu til Danmarkar í 1976. Sama ár var sonurin, Rúni, føddur, og fimm ár seinni kom dóttirin Signhild. Tey fyrstu árini búðu tey stutt norðan fyri Svendborg, og í 1995 fluttu tey inn í býin. Í dag eru seks abba- og ommubørn løgst afturat. Rúni er lækni og býr við familju síni í Risskov við Aarhus, og Signhild er magistari í list og mentanarsøgu og er í holt við at útbúgva seg til granskingarbókavørð. Hon er gift svenskum manni og býr í Gøteborg í Svøríki. 

Eg hugsi nógv um rytmuna í málinum, tá ið eg týði. Tað livandi málið. Teir søgdu einaferð við Sigurð Joensen, at tað, ið hann skrivaði, var alt ov føroyskt og fornt. So svaraði hann teimum aftur, at hvørt orð, hann hevði brúkt, var livandi. Tað var livandi mál, sum hann var vaksin upp við. Tað øvuta av livandi máli er kunstigt mál, mál, sum ongantíð hevur verið talað.

Bøkurnar fylla nógv í stovuni, men børn og abbabørn síggjast eisini á myndum og barnatekningum. Á einari tekning sita Jákup og konan og hyggja inn í ein skíggja og smílast. Niðast stendur „Från Lovis“. Elsebet greiðir frá, at svenska ommudóttirin hevur teknað tey bæði, meðan tey snakka við mammu hennara á telduni.

– Jákup, tá ið tit fluttu niður í 1976, var einki internet. Hvussu heltst tú sambandið við tað føroyska?

– Tey fyrstu árini ringdi eg nógv heim. Eg ringdi til Erlend, Steinbjørn og vinfólk á Sandi. Fyri at hoyra føroyska málið.

– Ja, det var lidt hårdt for Jákup dengang. Han havde nok troet, at vi skulle tilbage til Færøerne. Mine gamle forældre boede her, og så kom børnene i skole. 

Elsebet steðgar á, og Jákup sigur heldur einki.

– Men du har også nogle gange sagt, at det var lige meget, hvor du boede, fordi du ville bara skrive og oversætte. 

Hann nikkar.

– Kennir tú prýðisígðuna?

Jákup peikar út í garðin.

Eg kennist við eina kvørkveggju og eina dúgvu.

– Hon er í hasum lítla húsinum. Sært tú hana?

Hann peikar á ein lítlan fugl við ljósabrúnari bringu, gráum baki og svørtum høvdi og veli. 

– Steggin er onkra aðrastaðni. Hann hevur reyða bringu. Einki er sum prýðisígðan, hon eitur dompap á donskum og domherre á svenskum.

Eg gevi mær ikki rættiliga stundir at hyggja.

– Umsetir tú skjótt, ella kanst tú putlast leingi við eina bók?

– Tað er ymiskt. Men tað loysir seg at geva sær góða tíð, fyrstu ferð tú fert ígjøgnum tilfarið. So er tað lættari at fara afturumaftur. 

Jákup brýtur seg sjálvan av.

– Hygg, har kom hann, tann reyði. Og nú kom beiggi hansara eisini.

Tvær reyðar prýðisígður sita á fræbakkanum. Á bønum undir teimum hoppar ein lítil bringureyði, og á einari grein longri uppi sita tvær dúgvur.

– Mánadúgvurnar hjá Díðriki á Skarvanesi eru altíð her.

– Tú ert nógv í tí føroyska. Ert tú eisini svendborganari?

– Nei.

Í huganum situr tú framvegis á Sandi?

– Ja, tað geri eg nokk.

 

 

Hann vísir mær eina grein úr lokalblaðnum í Svendborg. Greinin er frá 2007 og hevur heitið: En færing omplanter i Svendborg. Í greinini stendur millum annað „Jákup í Skemmuni er færing og vil vedblive at være færing, hvor han end måtte bo. Jeg drømmer også på færøsk, siger han med et smil.“

– Ferðast tit nógv heim? 

– Tey fyrstu árini vóru vit hvørt summar í Føroyum við børnunum, men tað er ikki longur.

Eg reisi meg at hyggja at barnatekningunum. Á vegginum inn til skrivstovuna hanga eisini nakrar strikutekningar eftir Bárð Jákupsson. 

– Hasar gjørdi Bárður til svensku stuttsøgurnar. Kennir tú dreingin við krákuni, spyr Jákup úr stólinum.

Ein ungur maður situr og bínir á einum steini, og ein hvít kráka stendur nærindis. Tað er ein søgn, sum Enokkur í Skarvanesi, ein ættarfaðir Jákups, hevur sagt Kristian Osvaldi Viderø um ein mann í Havn, sum hevði mist ein dýran knív uppi undir Varða. Seinni fer maðurin til Noregs, har hann sær knívin hjá sær inni hjá einari gamlari konu. Ungi maðurin undrast sjálvandi.

Konan spyr hann, um hann hevði sæð nakað løgið, tá ið hann misti knívin. Jú, hann hevði sæð eina hvíta kráku. 

„Ja,“ segði konan, „krákan, tú sást, var eg. Mjólkin, sum tú drekkur, er úr Langafjósi á Trøðini í Skálavík.“

Søgnin heldur fram við eini ávaring um, at maðurin ikki má geva konuni ein lokk av hárinum, tí so fer hon avstað við honum øllum. Men Jákup sigur bara søguna um knívin, sum endaði í Noregi. Og krákuna, sum fleyg millum lond. 

– Ein góð søga, sigur hann og hyggur út á mánadúgvurnar hjá Díðriki.

Konan skeinkir okkum meira kaffi.

Og sólblettirnir dansa á gólvinum.

Tey góvu sær tíð til málið

– Hvussu velur tú, hvat tú skalt týða?

– Ja, tað er tað ringasta. Tí tað er so nógv at velja ímillum. Eg lesi tíðindi frá forløgum, og so lesi eg ummæli. Er okkurt, sum eg haldi vera áhugavert, skrivi eg til forløgini, og tey senda mær ein pdf. So lesi eg eitt sindur og fái skjótt varhugan av dygdini. Eg lesi sjáldan alt, áðrenn eg fari at týða.

– Hvussu merkir tú dygdina?

– Tað er okkurt í málinum. Tað er ringt at greiða frá. Málið lyftir ein tekst. Onkur hevur sagt, at tað at týða er at tæna tveimum harrum, upprunatekstinum og tí málinum, sum tú týðir til. Eg vil hava málið at vera livandi og samstundis so greitt sum møguligt. 

Tá ið Jákup í Skemmuni tosar um dygdir í málinum, vendir hann aftur og aftur til umhvørvið í Trøðum á Sandi og ta virðing fyri málinum, ið hann lærdi har. 

– Hvussu merktist virðingin fyri málinum?

– Tey tosaðu greitt og góvu sær tíð. Tað var ikki bara inni hjá foreldrunum hjá mær, tað var allur býlingurin, øll tosaðu nógv og góvu sær tíð at práta. Teir gomlu kundu ganga við haka, og so steðgaðu teir upp og prátaðu.

Jákup flennir. 

– Tey høvdu málandi lýsingar, tá ið tey tosaðu, og orðfeingið var so ríkt.

– Tá ið tú týðir, hugsar tú so um tey gomlu í Trøðum?

– Ja, tað geri eg, eg hoyri tey fyri mær. Ættarliðini búðu so tætt tá. Abbin og omman búðu í øðrum endanum av húsinum, og eg kundi ganga ímillum og lurta eftir prátinum hjá teimum. Eg havi eisini onkur gomul bond, har eg havi gjørt samrøðu við abban, Jóan Petur í Skemmuni.

– Og var endamálið við upptøkuni at fáa søgur ella at fáa mál?

– Tað var serliga málið, rytman í málinum. Hana hugsi eg nógv um, tá ið eg týði. Tað livandi málið. Teir søgdu einaferð við Sigurð Joensen, at tað, ið hann skrivaði, var alt ov føroyskt og fornt. So svaraði hann teimum aftur, at hvørt orð, hann hevði brúkt, var livandi. Tað var livandi mál, sum hann var vaksin upp við. Tað øvuta av livandi máli er kunstigt mál, mál, sum ongantíð hevur verið talað.

Jákup vísir mær eitt sitat úr inngangi, sum William Heinesen skrivaði í listabókini 44 færøske ordsprog, sum forlagið Brøndum gav út í 1981. Í sitatinum stendur m.a.: „Det fra omverdenen stærkt afsondrede færøske bondesamfund fra før frihandelen frembød – statisk og traditionsbundet som det var og uden skriftsprog – en ganske særligt egnet jordbund for mundtlig overlevering i form af kvad og danseviser, sagn og fyndord. Talesproget omfattedes af bondealmuen med en ærbødighed og ømhed, som den immer avislæsende nutid har ondt ved at fatte. Tale var levende kunst; en fortæller gav sig tid og vejede sine ord med samme omhu, som en skribent med respekt for sig selv og sit sprog gør det idag ...“

– William tosar um orðatøk. Vóru tey eisini partur av prátinum í Skemmuni?

– Ja, orðatøk og brot úr kvæðum og sálmum. Mamma Jóan Petur í Skemmuni, abba mín, var ein av teimum fyrstu føroyingunum, sum høvdu verið á Vallekilde háskúla, og har hevði hon lært allar møguligar sálmar og sangir, sum hon hevði lagt niður í sonin. Og hann plagdi at sitera hana. 

Á donskum?

– Ja. Og beinanvegin sum Ungu Føroyar og Føroyingatíðindi komu út, so fingu tey bløðini og Varðan. Tey lósu alt. Tey tóku tað til sín beinanvegin.

Tíðin var ein onnur. Tey høvdu góða tíð, ella tíðin var ikki so bráð sum nú. Omman bleiv blind, og abbin hoyrdi illa, og so samskiftu tey, við at hann las fyri henni. Abbin las allar bøkurnar hjá Heðini Brú fyri ommuni, og við hvørt, tá ið hann kom til okkurt serliga áhugavert, segði hann: „Hygga her, á tú himmalsins.“ 

Jákup flennir.

– Og tú lurtaði saman við ommuni?

– Ja, ofta. 

– Tosaðu tey um málið í bókunum og bløðunum?

– Ja, tað gjørdu tey. Tað var fastur partur av prátinum at tosa um málið. Og sá abbin orðið „slerdi“, so kundi hann næstan banna og siga, at her hevði onkur norðoyingur verið uppií. Hann segði sjálvandi „sló“.

– Viðmerktu tey tað, sum tú skrivaði?

– Tey kundu vera kritisk um málið, og eg lurtaði eftir teimum.

Jákup tigur eina løtu.

– Mál livir, tá ið vit brúka tað, lúka í tí.

Passiónin og lívsstarvið

Tá ið Jákup í Skemmuni flutti til Danmarkar, var tað við einari ætlan um at menna seg sum týðara. Hann fór spakuliga undir at taka ymisk skeið á universitetinum í Odense, haðani hann hevur cand. phil. prógv í norðurlendskum. Samstundis setti hann egið forlag, Nýlendi, á stovn og gav út svensku skaldsøguna Summarið við Moniku. Hon kom út í 1977.

– Hon varð prentað í Ringe, og tað var eitt baks at fáa hana út. 

– Eg fór á universitet, tí eg vildi kvalifisera meg sum týðara, fáa pappír upp á tað. Eg ætlaði mær ongantíð at undirvísa. Eg lærdi eisini nógv, serliga um norskt og svenskt og um norðurlendska málsøgu. Og so vildi eg bara umseta. Tað bleiv ein passión hjá mær. Tað at ríva niður og byggja upp aftur. Eg veit einki stuttligari.

Hann tegir eina løtu.

Fleiri av bókunum, sum Jákup í Skemmuni hevur týtt, eru týddar úr norskum og svenskum. Í 1985 kom savnið Svenskar stuttsøgur 1 – Frá August Strindberg til Thorsten Jonsson, og í 1990 kom seinna bind í røðini. Báðar bøkurnar eru gjørdar í samstarvi við millum annað ein svenskan lektara á Odense Universiteti. 

– Lektarin hjálpti mær at velja søgurnar, og ein annar hjálpti mær við orðum og hugtøkum, sum eg ivaðist í. Í dag eri eg púra býttur av svenskum máli. Tað hevur eina serliga rytmu og er so ríkt, at eg troyttist ikki av tí.

– Seinastu árini hevur tú bara givið út á Sprotanum. Hvussu er tilgongdin har?

– Tá ið eg havi funnið eitt handrit, spyrji eg bulldosaran í Vestmanna, um hann hevur áhuga at fáa tað, og hann sigur sum oftast ja.

Jákup flennir.

– Men hann tímir ikki krimi. Onkur bókmentalig dygd skal vera í. Sum oftast komi eg við bókahugskotunum, men onkuntíð er Jonhard komin við onkrum. Móðurmjólk kom hann til dømis við. Tá ið eg velji bøkur, hyggi eg sum sagt nógv at málinum. Skaldsøgan Kóka bjørn eftir Michael Nemi er gott dømi. Har fann eg eitt sansaligt mál, sum eg kendi aftur av Sandi. Søgan fer fram síðst í 19. øld í Norðursvøríki, og hóast søgan er ein krimisøga, so er málið so sansaligt, at tú merkir náttúruna, menniskjuni, sveittan og svongdina.

– Hevur málið hjá tær broytt seg við árunum?

– Eg havi vónandi ment meg sum týðara. Og ein bókaútgáva er altíð eitt samstarv. Tá ið eg gav út á egnum forlagi, hevði eg meira ræði sjálvur, men eisini tá lurtaði eg eftir rættlesarum. Jonhard og eg eru ikki altíð samdir um øll orðini, men tað er hann, sum hevur síðsta orðið í Sprotanum. Hann vil til dømis ikki hava orðini sætt og støðgað, tað skal vera sæð og steðga. Og tað fær hann. Fyri frið skyld. 

Eg fór á universitet, tí eg vildi kvalifisera meg sum týðara, fáa pappír upp á tað. Eg ætlaði mær ongantíð at undirvísa. Eg lærdi eisini nógv, serliga um norskt og svenskt og um norðurlendska málsøgu. Og so vildi eg bara umseta. Tað bleiv ein passión hjá mær. Tað at ríva niður og byggja uppaftur. Eg veit einki stuttligari.

Jákup smílist. 

– Hvussu við innihaldinum, tá ið tú velur tær bøkur at týða?

– Málslig dygd hongur sum oftast saman við innihaldsligari dygd. Eg tími ikki, um tað er lættisoppakent. Tær kompleksu mannalagnurnar eru áhugaverdari. Tað skulu ikki vera søgur av tí slagnum, sum vit á ungum árum máttu berja okkum ígjøgnum.

Elsebet hevur sett kaku og breyði fram og bjóðar okkum til borðs. Seinnaparturin er farin at halla, og fuglarnir eru stilnaðir uttanfyri. 

– Nú treingi eg eisini til eina alkoholfría øl, letur í Jákupi.

– Nær gevst mann at umseta?

– Eg veit ikki. Heilsan er ikki so góð, men eg haldi á, so leingi eg orki. Og so leingi onkur vil geva tað út, sum eg týði.

Hann flytur seg við gongustativi yvir til spísiborðið og spyr, hvar samrøðan skal prentast. Eg greiði frá, at hon skal í eitt blað hjá Sprotanum, sum skal í hvørt hús í Føroyum. 

– Hann hevur áræði, vegarin í Vestmanna. Og tað smittar.

– Heilt niður til Svendborg?

– Ja, eisini heilt higar.