Nøkur einsnevni
Tað finst í øllum málum hópur av hugtøkum, sum eitt og sama orð verður nýtt fyri (tað verður kallað einsnevni ella einsheiti - homonym). T.d. merkir orðið “mál” so ymist sum rødd, tungumál, evni, mið, fótbóltsmál (bæði stengurnar og hendingin), pottamál o.s.fr. Í summum førum sæst lættliga skyldskapur millum hugtøkini, t.d. mið og fótbóltsmál; í øðrum førum er ilt at finna nakran skyldskap.
Hjá tí, ið bert kennir ein part av
tílíkum einsnevnum, kann vera rættiliga ørkymlandi, tá ið orð verður nýtt í
honum ókendari merking. Soleiðis var t.d., tá ið onkur á sinni fór inn til
Mariu Poulsen at keypa eitt mál, og handilsgentan ikki kendi ta merking, sum
var sjálvsøgd hjá tí, ið keypa vildi.
Tílíkt veldur sum vera man íðuliga trupulleikar, meðan móðurmálið verður lært. Øll læra skjótt at kenna eitt nú “seym” sum nagla; men at seymur eisini er í øllum seymaðum pløggum, kann vera heldur torførari at skilja, tó at báðir seymirnir hava sama starv: at halda tveimum lutum saman.
Gøðska í merkingini “tæri” (kvalitetur) er gamalt orð í málinum. Longu í fyrstu orðabók síni 1773, t.e. fyri meir enn 200 árum síðani, hevði Svabo hetta orðið við og týddi tað við “godhed, bonitas,” og “bonitas” verður í latínskari-danskari orðabók (Goldschmidt) útlagt sum “god Beskaffenhed, Godhed” í fyrsta lagi “om materielle Genstande,” í øðrum lagi “om personer.”
Tílíkt veldur sum vera man íðuliga trupulleikar, meðan móðurmálið verður lært. Øll læra skjótt at kenna eitt nú “seym” sum nagla; men at seymur eisini er í øllum seymaðum pløggum, kann vera heldur torførari at skilja, tó at báðir seymirnir hava sama starv: at halda tveimum lutum saman.
Gøðska í merkingini “tæri” (kvalitetur) er gamalt orð í málinum. Longu í fyrstu orðabók síni 1773, t.e. fyri meir enn 200 árum síðani, hevði Svabo hetta orðið við og týddi tað við “godhed, bonitas,” og “bonitas” verður í latínskari-danskari orðabók (Goldschmidt) útlagt sum “god Beskaffenhed, Godhed” í fyrsta lagi “om materielle Genstande,” í øðrum lagi “om personer.”
Eisini fyri einum 100 árum síðan varð
orðið “gøðska” viðgjørt: Jákup Jakobsen, doktari, gramdi seg um (1889), at hetta orðið sum so
mong onnur var sokkið til bert at týða tað ringa: “hatta
er tann gøðskan, ið er! eller også: har
er eingin gøðska í! det har ingen Værdi.”
At hetta orðið ikki longur næstan bert merkir tað ringa, kunnu vit takka teimum illa lastaðu “málreinsarunum” fyri. Men tey, ið vilja avmarka merkingina til tað, ið býr í fólki og ikki í “materielle genstande,” minna ikki sørt um tey, ið ikki kennast við meir enn eitt slag av seymi.
At hetta orðið ikki longur næstan bert merkir tað ringa, kunnu vit takka teimum illa lastaðu “málreinsarunum” fyri. Men tey, ið vilja avmarka merkingina til tað, ið býr í fólki og ikki í “materielle genstande,” minna ikki sørt um tey, ið ikki kennast við meir enn eitt slag av seymi.
Jeffrei Henriksen
Hevur tú hug at lesa fleiri greinir?
Bókaprát
Stórverk í tveimum bindum um føroyska táttayrking
Tórður Jóhannesarson, sum vit javnan hoyra í útvarpinum við tónleikasendingum, hevur skrivað verkið.
Bókaprát
Hvaðan kom kvinnan
Løgið er tað, men menningarlæran hevur savnað seg um mannin. Helst ávirkan frá skapanarsøguni, sum segði, at Gud skapaði mannin fy…
Bókaprát
Hvaðan kom kvinnan - samrøða
Eg var undir útbúgving í Danmark, tá ið danska útgávan kom longu árið eftir, í 1973. Tað mundi vera í seinnu helvt av 70-árunum, a…
Bókaprát
RÓTGRÓNAR YRKINGAR
Seinast í 1960'unum høvdu tey í útvarpinum eina nógv umhildna spurnarkapping, har luttakararnir fingu spurningar í einum evni, hes…
Lesikrókurin
Reyðhærda kvinnan
Í útriðjuni av Istanbul eru unglingin Cem og brunngravarin Mahmut farnir at leita eftir vatni. Undir brennandi sólini grava teir s…
Bókaprát
Bókin um Rituvík
- løgd fram í Løkshøll fríggjadagin kl. 16
Bókaprát
Tá ið eg fór at týða: Íspinnurin og skrúviblýanturin
Nú ið Sprotin fór um tey tríati, rennur mær mangt í huga, til dømis tá ið eg fór at týða.
Bókaprát
Pauli Nielsen – ein frálíka góður týðari, sum sýgur eksotiskan skaldskap inn í føroyskt
Pauli Nielsen, gamli rektarin á Føroya læraraskúla, hevur, umframt mong onnur verk um m.a. námsfrøði, týtt 11 stórverk, sum hann h…
10.04.2024
Staklutirnir
02.04.2024
ALLIR LUKTIR ÖRKYMLA MÍN STAÐARSANS
23.03.2024
Nýtt stuttsøgusavn hjá Oddfríði Marna Rasmussen
01.03.2024
Kærleikin
28.02.2024
Orð & tónar á Reinsarínum
15.01.2024
Stóri týðarin Edvard S. Olsen
22.12.2023
Í Góðadali triðja jólamorgun
21.12.2023
Merking
19.12.2023
At fylgja hjartanum
15.12.2023
FRITS livdi og fagnaði lívinum
13.12.2023
Nobelfyrilestur eftir Jon Fosse
08.12.2023
Tá ið talað mál gevur skriftini flog
01.12.2023
Jonhard Mikkelsen 70 ár
27.11.2023
Fiskahúsið
14.11.2023
BÓKADAGAR 2023 - Góðkrút
14.11.2023
BÓKADAGAR 2023 - Rakel Helmsdal
14.11.2023
BÓKADAGAR 2023 - Sanna Dahl
14.11.2023
BÓKADAGAR 2023 - Jón Kalman Stefánsson (IS)
07.11.2023
Rithøvundavitjan úr Íslandi
05.11.2023
VEÐURSJÚKA – nýggj bók eftir Una Arge
26.08.2023
Fagnaðarkvøld fyri Martini Joensen
21.08.2023
ORÐ&TÓNAR AFTUR Á REINSARÍNUM
13.08.2023
Fagnaðarkvøld fyri Martini Joensen
09.07.2023
Sum hvalur, ið kemur upp at blása
15.06.2023
Pløg beinagrindir teirra deyðu
06.06.2023
FØROYASMAKKUR - vald ein av heimsins bestu kokkabókum í 2023
28.05.2023
Reyn, kæra Reyn á mentanarnáttini
22.05.2023
MERKING
19.05.2023
Ukrainska dagbókin
17.05.2023
Ukrainska dagbókin