Kveikjarin í Føgrulíð
Tey flestu kenna Kristian Osvald Viderø sum prest og frá ferðafrásøgnum hansara úr Jorsala, Damaskus og av skipsdekki. Bygdasagair hansara eru kanska minni kendar millum manna, men tær eru í grundini eisini eitt slag av ferðafrásøgnum. Sum prestur hevur hann ferðast kring alt landið, og sum ein óvanliga góður eygleiðari og frásøgumaður hevur hann fest samrøður og hugleiðingar niður á blað, og lyft tær upp á eitt trivaligt skaldsligt støði.
Hetta
brotið er úr Saga Glyvra sum er til skjals í Saga Eysturoyar. Viderø vitjaði
tíðum á Glyvrum, og tá búði hann á Langanesi hjá Napoleon á Glyvrum.
Samrøðurnar í brotinum eru við menn í grannalagi hansara, Jørgen Davidsen á
Gørðum, skipara, sum var slektaður av Nesi, og hin tiltikna arbeiðsmannin og
grótlaðaran gamla Jákup á Sýnuni, sum var slektaður úr Søldarfirði. Umrødda
brúdleypið man vera, tá ið dóttur Jørgens, Durna, og abbasonur Jákups, Kristian,
vanliga róptur Kriss, gingu saman í hjúnalag.
Samrøddu menninir hava verið tannáringar og væl tað, tá ið Rasmus, Símun og konur teirra byrjaðu Føroya Fólkaháskúla í Føgrulíð. Brotið vísir serliga væl paradigmuskiftið ímillum ta gomlu tíðina og tjóðskaparliga frambrotið og heilt nýggju frálæruna, sum háskúlamenninir við óvanligum áræði frá fyrstan skipaðu burtur úr ongum í eini fjallalíð á Borðoynni. Ilt er at vita, hvussu hesir menninir neyvt hava orðað seg, tá ið Viderø tosaði við teir, men ongin ivi er um, at háskúlamenninir og skúlaskapur yvirhøvur standa í miklum mæti hjá rithøvundinum sjálvum. Tað kemur heldur ikki av ongum, tí valla hevur nakar skúli havt størri týdning fyri Føroyar og tann vanliga mannin enn júst Háskúlin, hóast íhaldsmegin av øllum alvi stríddist ímóti skúlanum, og vildi taka hvørkratak um hann, soleiðis sum útsagnirnar hjá Fríðriki prófasta eisini bera boð um, – eru tær annars eftirfarandi.
Brot úr Saga Glyvra eftir Kristian Osvald Viderø
...Eg fór at ganga til, men bókstavurin stóð millum mín og Evensens. Hann var mín snávingarsteinur. Bókstavurin var mær ørlendur og sagdi mær einki, ein bágsteinur á vegnum fram. Vegurin var langur í skúla, og kennarin gamalur og hálvt í ørviti. Tað var sum at renna móti stórum steinum. – Men annað var tað at fara oman til strandar. Har var báturin, har lá vegurin opin út í lívið - -
Tá kom firmingardagurin. Leygardagin vurðu lestrabørnini yvirhoyrd og spurd um tað, sum tey skuldu svara á kirkjugólvinum. Men eg visti einki. Bókstavurin myrkti fyri mær. Tað var bókstaviliga sum at seta undir klett. Men Evensen var lagaligur og sagdi við meg: Tú hevur góðan heys. Veitst tú at siga mær nakað um harðasta streym? – og tá ið eg svaraði, at Ólavsvøkumysingin mundi vera ein hin harðasta, brosti hann og sagdi, at eg skuldi ikki óttast við tað, hvat eg skuldi svara á kirkjugólvinum dagin eftir, heldur huga tað, at lærusveinar Jesusar skuldu ikki áhyggjast um tað, teir skuldu siga, tá ið teir stigu fram fyrir fólkið; tað skuldi alt verða teim givið - -
Eg reri síðan út og kendi meg frjalsan sum fuglurin, og fór víðan. – Men har úti hendi meg tað, sum hendir svá mangan. Eg fekk hug á konufólki og einari, sum sýndist mær fagrari enn allar aðrar. Eg vildi skriva til hennar, men tá stóð bókstavurin aftur har millum mín og hennar. Eg sá, at meg vantaði eitthvat og fór á tal við Fríðrik prófasta at biðja hann hjálpa mær at fáa studning til at mega komast í ungmennaskúlan í Føgrulíð. Men hann bað meg ikki vera býttan at fáast við slíkt fjant: Í Føgrulíð miðar alt móti sjálvstýri, og tað leiðir teg ikki til hins betra. Nei, ver tú við bát tín og rógv út og yrk jørðina. Bókstavurin drepur, men andin lívgar, sigur skriftin – –
Men eg gavst ikki, Har var gomul, skilagóð kona úti á Nesi. Hon ræð mær til at fara bara í Føgrulíð. Eg svá gjørdi, skøddi meg og fór til gongu, kom til Leirvíkar. Har fekk eg menn at seta meg yvir á Føgrulíð. Eg kom á fund við Símun. Tað var rættur maður. Hann tók mær væl og skravaði leingi við meg. Síðan settist hann at skriva rit; tað skuldi eg hava við mær til prófastans til at skriva undir, og tað gjørdi hann, tó at tað var við illum tannabiti. Fríðrikur vildi, alt skuldi vera við tað gamla; tí líkaði tað honum einki, at menn fóru sjálvir at fáa sær bátar. Men tað sá eg, at hann fekst við verri fjas enn eg - -
“Jú, soleiðis var tað,” tekur abbi brúðgómsins undir, ættaður úr Søldarfirði, áttati átta ára gamalur, “prestarnir á Nesi vildu, at alt skuldi vera við hitt góða gamla, alt skuldi vera stríð og strev, vinna frá morgni til myrkurs. Yngsta dóttirin hjá Dávi og Kristionnu, Inga, sum skuldi kastast út av hamrinum, tað var móðir mín. Hon var nærkona og hjálpti mongum til lívs. Men tá ið faðir mín gekk út á Nes at vitja festarmoy sína, og tey sótu har í herbergi fyrir seg sjálv, tá gloppaði móðir hennar hurðina, rætti stokkar og tógv inn um hana og sagdi við dóttrina: Tak og kasta upp á hesar stokkarnar og sit ikki fyrir einki! – Men nú verður sitið fyrir einki í ólukkulag. Tey ungu hugsa einans um at aka í bivreiðum. Har sita sveinar og stulkur saman fyrir seg sjálv, men tað verður ikki latið upp á stokkar, tíansheldur tikið í karðar – –“
...Við brúðhleypsborðið er ein, sum finst at nýggju tíðini, at nú var bókstavurin alt. Tá ið hann var smádreingur, fekk hann skammgarnar aftur við dríli, men nú fingust einans týskar klumpar og franska sós. – Men har var skeypsamur Toftamaður, sum huggaði hann og bað hann hava gott treyst: Svá fer heimurin aldri av lagi, at seyðurin hevur ikki skammgarnar – –
Samrøddu menninir hava verið tannáringar og væl tað, tá ið Rasmus, Símun og konur teirra byrjaðu Føroya Fólkaháskúla í Føgrulíð. Brotið vísir serliga væl paradigmuskiftið ímillum ta gomlu tíðina og tjóðskaparliga frambrotið og heilt nýggju frálæruna, sum háskúlamenninir við óvanligum áræði frá fyrstan skipaðu burtur úr ongum í eini fjallalíð á Borðoynni. Ilt er at vita, hvussu hesir menninir neyvt hava orðað seg, tá ið Viderø tosaði við teir, men ongin ivi er um, at háskúlamenninir og skúlaskapur yvirhøvur standa í miklum mæti hjá rithøvundinum sjálvum. Tað kemur heldur ikki av ongum, tí valla hevur nakar skúli havt størri týdning fyri Føroyar og tann vanliga mannin enn júst Háskúlin, hóast íhaldsmegin av øllum alvi stríddist ímóti skúlanum, og vildi taka hvørkratak um hann, soleiðis sum útsagnirnar hjá Fríðriki prófasta eisini bera boð um, – eru tær annars eftirfarandi.
Brot úr Saga Glyvra eftir Kristian Osvald Viderø
...Eg fór at ganga til, men bókstavurin stóð millum mín og Evensens. Hann var mín snávingarsteinur. Bókstavurin var mær ørlendur og sagdi mær einki, ein bágsteinur á vegnum fram. Vegurin var langur í skúla, og kennarin gamalur og hálvt í ørviti. Tað var sum at renna móti stórum steinum. – Men annað var tað at fara oman til strandar. Har var báturin, har lá vegurin opin út í lívið - -
Tá kom firmingardagurin. Leygardagin vurðu lestrabørnini yvirhoyrd og spurd um tað, sum tey skuldu svara á kirkjugólvinum. Men eg visti einki. Bókstavurin myrkti fyri mær. Tað var bókstaviliga sum at seta undir klett. Men Evensen var lagaligur og sagdi við meg: Tú hevur góðan heys. Veitst tú at siga mær nakað um harðasta streym? – og tá ið eg svaraði, at Ólavsvøkumysingin mundi vera ein hin harðasta, brosti hann og sagdi, at eg skuldi ikki óttast við tað, hvat eg skuldi svara á kirkjugólvinum dagin eftir, heldur huga tað, at lærusveinar Jesusar skuldu ikki áhyggjast um tað, teir skuldu siga, tá ið teir stigu fram fyrir fólkið; tað skuldi alt verða teim givið - -
Eg reri síðan út og kendi meg frjalsan sum fuglurin, og fór víðan. – Men har úti hendi meg tað, sum hendir svá mangan. Eg fekk hug á konufólki og einari, sum sýndist mær fagrari enn allar aðrar. Eg vildi skriva til hennar, men tá stóð bókstavurin aftur har millum mín og hennar. Eg sá, at meg vantaði eitthvat og fór á tal við Fríðrik prófasta at biðja hann hjálpa mær at fáa studning til at mega komast í ungmennaskúlan í Føgrulíð. Men hann bað meg ikki vera býttan at fáast við slíkt fjant: Í Føgrulíð miðar alt móti sjálvstýri, og tað leiðir teg ikki til hins betra. Nei, ver tú við bát tín og rógv út og yrk jørðina. Bókstavurin drepur, men andin lívgar, sigur skriftin – –
Men eg gavst ikki, Har var gomul, skilagóð kona úti á Nesi. Hon ræð mær til at fara bara í Føgrulíð. Eg svá gjørdi, skøddi meg og fór til gongu, kom til Leirvíkar. Har fekk eg menn at seta meg yvir á Føgrulíð. Eg kom á fund við Símun. Tað var rættur maður. Hann tók mær væl og skravaði leingi við meg. Síðan settist hann at skriva rit; tað skuldi eg hava við mær til prófastans til at skriva undir, og tað gjørdi hann, tó at tað var við illum tannabiti. Fríðrikur vildi, alt skuldi vera við tað gamla; tí líkaði tað honum einki, at menn fóru sjálvir at fáa sær bátar. Men tað sá eg, at hann fekst við verri fjas enn eg - -
“Jú, soleiðis var tað,” tekur abbi brúðgómsins undir, ættaður úr Søldarfirði, áttati átta ára gamalur, “prestarnir á Nesi vildu, at alt skuldi vera við hitt góða gamla, alt skuldi vera stríð og strev, vinna frá morgni til myrkurs. Yngsta dóttirin hjá Dávi og Kristionnu, Inga, sum skuldi kastast út av hamrinum, tað var móðir mín. Hon var nærkona og hjálpti mongum til lívs. Men tá ið faðir mín gekk út á Nes at vitja festarmoy sína, og tey sótu har í herbergi fyrir seg sjálv, tá gloppaði móðir hennar hurðina, rætti stokkar og tógv inn um hana og sagdi við dóttrina: Tak og kasta upp á hesar stokkarnar og sit ikki fyrir einki! – Men nú verður sitið fyrir einki í ólukkulag. Tey ungu hugsa einans um at aka í bivreiðum. Har sita sveinar og stulkur saman fyrir seg sjálv, men tað verður ikki latið upp á stokkar, tíansheldur tikið í karðar – –“
...Við brúðhleypsborðið er ein, sum finst at nýggju tíðini, at nú var bókstavurin alt. Tá ið hann var smádreingur, fekk hann skammgarnar aftur við dríli, men nú fingust einans týskar klumpar og franska sós. – Men har var skeypsamur Toftamaður, sum huggaði hann og bað hann hava gott treyst: Svá fer heimurin aldri av lagi, at seyðurin hevur ikki skammgarnar – –
Hevur tú hug at lesa fleiri greinir?
Bókaprát
Mykines
Rúni Brattaberg gevur tvær bøkur út um Mykines, samstundis sum hann fyllir operahús í Japan við sínum sangi
Bókaprát
Yrkingasavn nr. 51 eftir Tórodd Poulsen
Hon er ljós og løtt at síggja til - nýggja bókarútgávan hjá Tóroddi Poulsen, ið bókmentaliga og listaliga má metast sum ein sannur…
Bókaprát
Debutanturin hesa ferð
Nýtt yrkingasavn, sum Snæbjørn í Dali hevur skrivað.
Bókaprát
Illgruni
Spenningssøga eftir viðgitna sveisiska høvundin FRIEDRICH DÜRRENMATT. Annfinnur Zachariasen týddi.
Bókaprát
Í eygnahædd
Mentanarnáttina legði Kinna Poulsen fram sítt heildarverk um føroyska samtíðar myndlist.
Reinsaríið var fult, tónleikurin góður,…
Bókaprát
Orð og tónar á mentanarnáttini
Í fleiri ár hevur Sprotin skipað fyri bókmentaligum kvøldum á Reinsarínum. Og hetta væleydnaða tiltakið endurtaka vit á mentanarná…
Bókaprát
Nýggj bók um samtíðarlist í Føroyum í 21. øld eftir Kinnu Poulsen
Í EYGNAHÆDD snýr seg um listina í Føroyum í okkara tíð, tað merkir list, sum er framleidd og sýnd fram frá 2020, men samtíðarlista…
Bókaprát
Nýggj bók ætlað ferðafólki - 'Faroese Days' eftir Stan Abbott
Stan Abbott byrjaði at arbeiða fyri Atlantic Airways í 2002 seinni eisini fyri Visit Faroe Islands og Vága floghavn. Hann var nógv…
28.05.2025
Skunda tær at elska
22.05.2025
Málningurin av Dorian Gray
13.05.2025
Knívin í eldin
06.05.2025
Zakarias Wang
04.05.2025
Matias Faldbakken - Vit eru fimm
26.04.2025
Bjargað á opnum havi
23.04.2025
Ein heilsan til føroysku lesararnar frá Jenny Pattrick
13.04.2025
Fylg sjóvarfallinum
31.03.2025
Alex Schulman - Skunda tær at elska
07.03.2025
Vegghamar - út í bókling
28.02.2025
Til lukku, Heðin!
27.02.2025
Havbókin
21.01.2025
PORTUGISISK ORÐABÓK
07.01.2025
Ættargranskarar í Vágum fingið stórfingið verk
15.12.2024
Saltleiðirnar
03.12.2024
Sigmundur og gullringurin í írskum útvarpi
27.11.2024
“…Dropar “ - frásøgur úr Føroyingahavnini
26.11.2024
Dropar/ Droplets
24.11.2024
Sigmundur og gullringurin
20.11.2024
Kommunur í eini broytingartíð
19.11.2024
Vilji er lekjandi máttur
14.11.2024
Norðoyingar fáa eina hugfarsliga bók um seg sjálvar
13.11.2024
BÓKADAGAR 2024
13.11.2024
Jonhard Mikkelsen fingið stóran heiður í Uppsala
03.11.2024
Veðursjúka 2 – Uni Arge við enn einari bók
01.11.2024
Yvir um ferð
31.10.2024
Millum latínamerika og Agrar og kvinnulív
29.10.2024
Røtur í bæði Føroyum og Grønlandi
28.10.2024
Grønlendsk orðabókaframløga í Varpinum tann 30 okt. kl 19
24.10.2024
EDEN
30.09.2024
Brenn øll míni brøv
25.09.2024
Lesikrókurin fær nýggjan vert
23.09.2024
Søgur úr Latínamerika
20.09.2024
Á fyrsta sinni fáa vit eina brotssøgu úr Grønlandi á føroyskum
03.09.2024
Kærleiki, hatur, valdstrá og hevnd
02.09.2024
Gyrðir Elíasson: Meðan glerið svevur og Stjørnulýsi
15.08.2024
Brenn øll míni brøv
13.08.2024
Tað er ikki bara veðrið, ið vendir upp og niður, tað gera søgurnar eisini
03.07.2024
Ljóðbøkur og summar
17.06.2024
Maria Stuart