Frásøgumaðurin vaknar í einari fremmandari kirkju onkustaðni í útnyrðingshorni Íslands. Hann hevur mist minnið og roynir at minnast lívið, sum tað var. Ein gátuførur maður hjálpir honum og verður hansara fylgisneyti. Kanska er hann busssjafførur, kanska prestur, ella kanska er hann fanin sjálvur. 

Frásøgumaðurin skrivar søguna samstundis, sum vit lesa hana, og so hvørt sum gongd kemur á, kemur eitt margfalt og livandi lið av persónum til sjóndar: Vit frætta um eitt konufólk, ið verður ásttikin í einum bónda, sum hevur sjaldsamastu bláu eygu, hon hevur sæð, og lurtar eftir Bob Dylan, eina mammu, sum verður noydd at fara frá barni sínum, ein prest, sum hevur brævasamband við ein týskan yrkjara, ein útróðrarmann, sum er serfrøðingur í Kierkegaard, ein hugtungan rokktónleikara og eina bóndakonu, sum skrivar eina grein um maðkin, moldarinnar blinda yrkjara.  

Fjarvera tín er myrkur er søgan um smílið í einari kvinnu, ið kann vekja gudarnar og lýsa heimin allan upp. Tað er ein søga um gloymsku og fyrigeving, dreymar og fáfongd, sakn og girnd, mistøk og eydnu og um lagnunnar treiska snarræði. Burtur úr fylgispælinum úr Deyðans sangskrá veksur spakuliga fram myndin av einari familju.

Hetta er fjórða bók eftir Jón Kalman Stefánsson, sum Tóra og Martin Næs hava týtt. 

Hinar tríggjar síggjast niðanfyri.

Nú tey bæði vóru eitt rend aftur í Íslandi í summar stukku tey inn á gólvið hjá høvundinum og konuni í Reykjavík. Har var blíðskapur og gott prát.

Vit nýta eisini høvið at draga fram aftur ta serligu løtuna, við høvdu í Glyvra kirkju, tá ið Jón Kalman vitjaði okkum í fjør. Ta ferðina beyð Torbjørn Jacobsen Jón Kalman Stefanssyni vælkomnum til Føroyar við hesum orðum:

Dauðanum fylgir engin sátt

tórbjørn jacobsen

“Dauðanum fylgir engin sátt.” Deyðin ger ongar semjur. Hetta er bjálkin yvir hinum eina stórbrotinum í skaldsøguni Harmur englanna. Harmur einglanna eftir Jón Kalmani Stefánssyni, sum eg hevði í viðførinum suður til Sitges í Spaniu fyri fáum mánaðum síðan. Úti á svalum, á strondini og í rekkjuni tók hendan bókin, í frálíku týðingini hjá Þóru og Martini, so fast í sál og heila, at eg gjørdist treystur partur av einum alheimi, sum kendist mær heimligur, tá fólki í brøðratjóðunum báðum, í stóran mun, hava livað og virkað undir somu korum. Í øldir bara ein bardagi fyri at yvirliva, kanska í vissuni um, at deyðin ongar semjur ger, og at tú kanst brúka tað skroypiliga jarðarlívið til at fáa okkurt skilagott frá hondini tær sjálvum og tjóðini til frama. Ikki tí, skaldsøgan er universel, - vit, mannaættin - stríðast væl saktans øll onkursvegna tað sama stríðið úr vøggu í grøv, líkamikið hvør teinurin er og hvussu drúgt tíðarmálið er, sum unnist okkum oman jarðar. Bókin Harmur einglanna fekk 6 av 6 stjørnum í ummæli hansara Arnbjørns Ó. Dalsgarðs í Sosialinum, eftir at týðingin kom á føroyska marknaðin fyrr í ár.

”Ein er søgan úr Íslandi komin, skrivað í bók so víða, nakað kann eg frá henni greiða, vilja tit á meg lýða.” Soleiðis byrjar kvæði um Grettir Ásmundarson. Pápin royndi at venja hann til rættan mann, sum flestu pápar gjørdu, men tað gekk ikki altíð sum ætlað. Hann varð fluttur ódn av ódn, tí handalag og hugur var ongin, hóast kroppurin var evnagóður, og táið hann hevði beint fyri gásaflokkinum hjá Ásmundi, helt pápin fyri: “Tú skalt fáa annað arbeiði“, og Grettir svaraði prompte: “Mangt veit hann, ið mangt roynir.“ Fróðarmenn, ið gjølla hava kannað Grettis søgu, eru av teirri áskoðan, at hon er eins mans verk og helst skrivað í árunum 1310-20 av prestlærdum manni. Hetta er bert ein lítil flís av tí velduga skrivliga siðaarvi, sum frændur okkara fyri vestan eiga og varða av. Tað liggur ein íligin strongur frá gomlu handritunum fram til okkara dagar, ein megi, málsliga og mentanarliga, sum høvundar á okkara døgum eisini eru partar av – sum onkursvegna er teirra kjølfesta - hóast teir ferðast í øllum sjangrum í okkara tíð. Sjálvt søgan um okkum sjálvi, Føroyingasøga, er úr Íslandi komin, um ikki, lá byrjan okkara sum samfelag í kámari frumtoku, og ímyndin av okkum sjálvum var ein onnur.

Tað var miðvingurin D.P. Danielsen, sakførari og politikari, gerandis róptur D.P., sum í ferðafrásøgnini ”Í Íslandi summarið 1977” róði framundir, at íslendska málið, so frægt sum hann dugdi tað, opnaði fyri honum eitt heilt nýtt univers av dyggum skaldskapi. Hóast grannamálini líkjast óvanliga nógv, rótin er hin sama, meðan bløðkurnar eru farnar hvør sín veg, hava føroyingar helst lisið Laxness, Gunnarsson, fagraskógarskaldið Stéfansson o.o. á øðrum norðulendskum málum, helst donskum, hagartil Sigurð Joensen og nú Þóra og Martin hava givið okkum hendan einastandandi møguleikan, at lesa íslendskan skaldskap á okkara egna móðurmáli.

Maðurin deyr ef þú tekur brauðið af honum, en hann visnar án drauma. Menniskjan doyr, um tú tekur breyðið frá henni, men uttan dreymar fánar hon burtur. Nú eru vit komin niður í eksistensin og samstundis møguleikan, munin á okkum og øðrum skapningum. Vit doyggja um kroppurin ikki fær áfyllingar av orku, í so máta eru vit ikki øðrvísi enn onnur, enn so nógv annað í hesum heimi, men vit og skil eiga vit fram um onnur, og í teimum ferðast dreymarnir, sum kunnu fána ella mennast, í teimum býr eisini møguleikin fyri skaldskapi, og hesum hevur Jón Kalman loftað og transformerað til stóran skaldskap, sum aftur skumpar undir okkara egna vit, skil og hartil førleikar okkara at reflektera í einum heimi, sum eftir øllum at døma bara gerst støðugt fløktari at navigera í og at skilja, nú tjóðir fara upp ímóti tjóðum og nýggjar samansvørjingar skiftandi seta dagsskránna.

Hetta snýr seg eisini um mál og málsligar spurningar, ikki minst hjá íslendingum og føroyingum, sum eiga millum minstu sjálvstøðugu mál í øllum heimi. Ein kaldan vetrarmorgun í 2001 sótu vit og drukku kaffi á Hótel Borg á Pósthússtræti 11 í Reykjavík - Björn Bjarnason, Bubbi Morthens og eg sjálvur – spjallaðu um mangt og hvat og leyst og fast og einaferð spurdi eg Bubba, hví hann ikki legði seg eftir eini altjóða stevnu á bretskum lunnum, og tá kom svarið sum eg aldri gloymi: “Eitt listafólk hevur skyldu til at skriva og syngja á sínum egnum máli, móðurmáli, serliga táið vit eru so fá sum eiga tað. Tað er meginorsøkin.” Málið er stórviðurin, og uppi við tí hongur so nógv annað, ikki minst mentan fólksins, sum aftur ger okkum til eitt samanrikið samfelag og eina sjálvstøðuga tjóð. Slóknar málið slókna vit – dagbara orðaskiftið í hesum døgum, um lagnuna hjá Kringvarpi okkara, er sanniliga ein avleiðing av hesum veruleika.

Harmur einglanna er í stóran mun ein støðugur bardagi millum lív og deyða í skiftandi støðum. Meiri eksistentielt fær tað ikki verið. Ódeyðiligi setningurin: Hafi djöfullinn skapað eitthvað í Þessum heimi, fyrir utan peningana, þá er það skafrenningur uppi á fjöllum. Altso. Hevur devulin onkuntíð skapt okkurt í hesari verð, umframt pengar, er tað jarðrok á fjøllum. Og nú kemur málningurin í orðum, táið Jens úr beinfrysta skegginum sigur dronginum, at hann fer at hóra undan. Andlitsvøddarnir á dronginum eru dovnaðir av kulda, skjálvtar fara ígjøgnum kroppin á honum, tað er kámað fyri vitinum, táið hann spyr, um kvinnan, ið teir renna eftir, fer við teimum til helvitis ella til heimsins enda.

Spenningsgeilin millum lív og deyða er sum skilst avgerandi fyri høvundan. Ferjumaðurin Kharon hevði bert eina uppgávu, sum var at flyta tey deyðu til teirra seinasta hvíldarstað - um tað var Hades ella undirheimurin. Stefánsson heldur tað vera umráðandi at skriva um tey farnu, fyri at tey ikki skulu fara í gloymskuna, og í skaldsøguni “Snarkið í stjörnunum”, í slekt við eina autofiktión, skrivar hann fyri ikki at gloyma.

Í samrøðu segði hann einaferð, at tað er umráðandi at minnast, at minnast tey sum farin eru. Ger man tað, doyggja tey ikki. Hetta er okkara stríð ímóti deyðanum og kanska kampurin ímóti høpisloysinum. Stríðist ein ímóti deyðanum - stríðist ein samstundis fyri lívinum. Tað at minnast er ein partur av lívinum. Tað sigur maðurin, ið rópti kavan fyri eina brúgv millum himmalin og jørðina, dagsbrúnna fyri eitt ljóðligt eldgos, havið fyri heimsins størsta ljóðføri og heimið fyri málsins myrkasta og ljósasta orð.

Nú vit eru so heppin at sita í einari kirkju, ja, kirkjan sum burturav hevur verið mítt andaliga heim síðan eg var óviti, kundi eg hóskiliga tikið aftur í aftur hesi orðini hjá Jón Kalmani: “Eg lesi Bíbliuna sum stóran skaldskap, hóast hon í støðum er møðandi lestur. Kanska ber tað til at siga, at hon er gleðiliga miseydnað sum skaldsøga, tá tað alt ov ofta kemur fyri, at hon andøvir – sigur sær sjálvari - ímóti, og soleiðis er hon bert ein spegilsmynd av lívinum, sum heldur ikki gongur upp. Lívið er ein miseydnað skaldsøga, - og tað er í grundini tað besta við lívinum. Tað hevði verið ein vanlukka fyri okkum, um alt gekk upp allatíðina, tá høvdu vit kett okkum í hel. Ongin tímir at lesa eina skaldsøgu, har ið alt so smiðliga gongur upp, tá er hon drenað fyri luft.”

Tað er føðingardagur Jónas Hallgrímssonar í dag, - kosin at vera móðurmálsdagur íslendinga. Mangar eru søgurnar úr Íslandi komnar, ikki tí at semjur eru gjørdar við deyðan, men heldur tí at lívið er eitt puslispæl, sum aldri liggur sum tað skal. Í hesi spenningsgeilini liggur skapanin og hartil týðingarnar hjá Þóru og Martini, sum í løtubæra førinum víðkaðu okkum almikið um sjónarringin.

Nú tað kókar undir fjallinum Þorbjörn á Grindavíkarsvæðinum fer navnin at enda vð hesum orðum:

Í Grettis kvæði, eftir Jens Christian Djurhuus, spælir tað ikki væl av hjá høvuðspersóninum:

Tað var um ein annan dag,
stormur dunar í fjøllum:
Tórbjørn er farin á Drangoy út
við monnum sínum øllum.

Tórbjørn inn í hellið gekk,
sum Grettir fyri innan lá,
høgdi hann hansara høvur av
sær sjálvum til spott og háð.

Slíkur verður leikurin ikki í dag – vælkomin til bíggjar Jón Kalman Stefánsson.